• 17/11/2023 17:34

Mütəxəssis səmərəli qidalanmanın sadə prinsiplərini açıqlayır:

“Tələbələrin sağlamlığı və iş qabiliyyəti düzgün qidalanmadan xeyli dərəcədə asılıdır: Bu kateqoriyaya aid olan şəxslərin həyat tərzi adətən elə formalaşır ki, onlarda hərəkət aktivliyinin azalması, izafi qidalanması, bədən çəki kütləsinin normadan  artıqlığı kimi mənfi hallar baş verir”. Bunları ATU-nun Qidalanma gigiyenası və tibbi ekologiya kafedrasının dosenti Qəribə Hacıyeva deyib.O bildirib ki, sinir-psixi gərginliklə xarakterizə olunan fəaliyyət növlərinə tələbələri də aid etmək olar. Bu qrupa mənsub olanların sağlamlığı və zehni əmək qabiliyyəti səmərəli qidalanma ilə bilavasitə əlaqəlidir. Səmərəli qidalanma – qidanın kəmiyyətcə tamdəyərli, gündəlik qida rasionunun kalorililiyinin kafi və orqanizmin sərf etdiyi enerjini ödəyə biləcək miqdarda olması deməkdir. Səmərəli qidalanma tələbələrin sağlamlığını və harmonik inkişafını təmin edən ən vacib şərtlərdən biridir. Qidalanma beynin inkişafına və mərkəzi sinir sisteminin funksional vəziyyətinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir və müxtəlif xəstəliklərə qarşı orqanizmin müqavimətini artırır”.

Q.M.Hacıyeva əlavə edib ki, bu cür qidalanma orqanizmin daxili mühitinin sabitliyini, maddələr mübadiləsinin normal gedişini təmin edir, orqanizmin həyati təzahürlərini (boy, bədən forması, inkişaf səviyyəsi,müxtəlif üzv sistemlərin fəaliyyəti və s.) yüksək səviyyədə qoruyub saxlayır. Qidanın verdiyi enerji ilə insanın sərf etdiyi enerji arasında uyğunsuzluq yarandıqda, müsbət və ya mənfi energetik balansının əmələ gəlməsinə səbəb olur, nəticədə mənfi energetik balans zamanı alimentar distrofiya, marazm, kvaşiokor, müsbət energetik balans zamanı isə izafi bədən çəkisi, piylənmə, ateroskleroz, hipertoniya xəstəliyi və s.xəstəliklər müşahidə edilir.

Onun sözlərinə görə, sutkalıq qida rasionunda makronutriyentlərin (zülal, yağ, karbohidrat) və bioloji fəal maddələrin (vitaminlər, mineral elementlər) lazımi miqdarda olması vacibdir. Zülallar insan orqanizmində həyati vacib funksiyaları (plastik, energetik, katalitik, requlyator, qoruyucu) yerinə yetirir. Buna görə də tələbələrin sutkalıq qida rasionuna zülal mənbəyi kimi mal, az yağlı qoyun və toyuq ətləri, müxtəlif balıq növləri, yumurta; süd məhsullarından pendir, kəsmik, qatıq; bitki mənşəli zülallardan isə dənli bitkiləri, paxlalıları daxil etmək olar”.

Mütəxəssis vurğulayıb ki, yağlar əsas qida maddəsi kimi qidalanmanın ən vacib komponenti və orqanizmin enerji mənbəyidir. Yağlar hüceyrələrin membran sisteminin quruluş hissəsidir, orqanizmin müqavimətini artırır və A, E, D vitaminlərini həll edərək onların orqanizm tərəfindən mənimsənilməsinə imkan yaradır. Bunları nəzərə alaraq tələbələrin qida rasionuna bioloji komponentlərlə zəngin olan bitki mənşəli yağlardan - zeytun, günəbaxan, qarğıdalı və s. yağları, heyvani mənşəli yağlardan isə kərə yağının daxil edilməsi vacibdir.

Q.M.Hacıyeva qeyd edir ki, karbohidratlar hüceyrə və toxumaların tərkibində olur, plastik proseslərdə iştirak edir, orqanizmin enerji tələbatını ödəyir və əzələ fəaliyyəti zamanı istifadə olunur. Fiziki əməyin bütün növlərində karbohidrata tələbat yüksəlir. Gərgin fiziki iş zamanı enerji məsrəfinin 50%-ni karbohidratlar təmin edir. Bu rasiona karbohidratlarla zəngin olan meyvə və giləmeyvələr, tərəvəzlər daxil edilməlidir. Həm də  bu məhsullar, eyni zamanda vitaminlər və mineral elementlərlə zəngindir”.

Qidalanma rejiminə də toxunan həkim bildirib ki, rejimə düzgün əməl edilməməsi orqanizmin təkcə həzm sisteminə deyil, bütövlükdə orqanizmin ümumi vəziyyətinə xoşagəlməz təsir göstərir. Qidanın uzun fasilələrlə qəbulu qanda xolesterinin səviyyəsinə və aterosklerozun inkişafına təsiri vardır. Səmərəli qidalanma rejiminin əsas prinsiplərindən biri tez-tez olmaqla qidanı az miqdarda  qəbul etməkdir. Qida qəbulları arasında fasilə 4-5 saat olmalıdır. Bu zaman həzm aparatına düşən yük bərabər olur, fermentin qidaya yüksək təsiri təmin edilir. Qidanı tələsmədən, yaxşı çeynəməklə (nahar yeməyi zamanı 30 dəqiqədən az olmamaqla) yemək lazımdır. Fermentlə zəngin olan mədə şirəsinin ifrazı üçün yaranmış refleksin saxlanılmasından ötrü hər gün 8-10 saat istirahət həzm vəzinin normal fəaliyyətinin bərpası üçün vacibdir. Qidanın günün sonunda gec qəbulu sekretor aparatı istirahətdən məhrum edir, həzm vəzinin həddən artıq gərginliyinə və üzülməsinə gətirib çıxarır. Yeməklə yuxu arasındakı vaxt 3 saatdan az olmamalıdır. Müasir yanaşmalara görə, yatmazdan 30-40 dəqiqə əvvəl 100-150 ml. qatıq, yaxud ilıq süd, meyvə, meyvə şirəsi qəbulu məsləhət görülür”.

Mütəxəssis deyir ki, istifadə olunan qida məhsulları lipotrop və sklerozəleyhinə təsirlərə malik olmaqla sinir, psixi və emosional gərginlik nəzərə alınmalı, vitaminlərlə zəngin meyvə, giləmeyvə və tərəvəzlərə üstünlük verilməlidir. Bunun üçün qidalanma rejimini dəyişmək, qida qəbullarının sayı 3-4 və ya 5 dəfəli olmaqla  yeməyin həcmini azaltmaq, eyni saatlarda qidanın qəbul edilməsinə çalışmaq və yuxu rejiminə 7-8 saat olmaqla əməl etmək lazımdır.