• 29/02/2024 11:57

İnsan bədəni 40 trilyon “elektrik batareyası”ndan ibarətdir

ATU-nun alimi bildirir ki, yaxın gələcəkdə biolektrik kodun qırılması çox ciddi elmi məsələlərdən biridir

Son vaxtlar bir çox insanlar “elektrik vurması” ilə üzləşir. Hara toxunuruqsa, bizi sanki yüngül elektrik cərəyanı vurur. Hətta bəziləri bunu daha kəskin şəkildə hiss edir. Bəs bu “elektrikvurma”nın səbəbi nədir, nədən yaranır?

ATU-nun Tibbi və bioloji fizika kafedrasının dosenti Nəzakət Kərimli deyir ki, bioelektrik sahələr insanın əsas varolma səbəblərindəndir. Elektrik sahələri hər yerdə, hətta insan bədənində də mövcuddur. Elektrik hadisələri isə həyatın özü qədər qədim olan proseslər sırasındadır. Onun sözlərinə görə, insan öz mahiyyəti etibarilə elektrik strukturlu varlıqlara aid oluna bilər: “Bu bizim bildiyimiz sabit cərəyan mənbəyi (batareya) və ya elektrik cihazlarını işlədən dəyişən cərəyan mənbəyi deyil. Sadaladığımız elektrik cərəyanları mənfi yüklü hissəciklərin, yəni elektronların nizamlı hərəkəti nəticəsində baş verir. İnsan orqanizmi isə tamamilə fərqli versiyada baş verən bioelektrik hadisələri əsasında fəaliyyət göstərir. Belə proseslərdə cərəyan əsasən müsbət yüklü ionların - natrium, kalium və kalsiumun nizamlı hərəkəti hesabına yaranır”.

N.Kərimli əlavə edib ki, insan bədənindəki 40 trilyon hüceyrənin hər biri ayrılıqda aşağı gərginliyə malik kiçik elektrik batareyalarıdır: “Sinir impulsu sürətlə sinir lifi boyunca yayılarkən neyrondakı kanallar açılır və bu kanallardan milyonlarla ion daşınır. Belə kütləvi yük miqrasiyası hesabına yaranan elektrik sahəsinin intensivliyi təqribən 1 V/m olur. Bu isə masştabca, bütöv bir ildırımın uzadılmış bir əldən digərinə ötürülməsinə ekvivalent hadisədir. Çəkilən misal insan bədənində fəaliyyət göstərən hər bir neyronun işinin önəmliliyini göz önünə gətirir. Məhz bu yolla beynin daxilində və onunla digər orqanlar arasında bütün siqnalların ötürülməsi baş verir. Bu isə insanın düşünmə, hərəkət, nitq və s. qabiliyyətləri, eləcə də insan bədəninin zədələndikdə ağrı hiss etməsi, yaralanan dərinin sağalması və digər hadisələrin izahında fundamental əhəmiyyətə malikdir.

Bioelektrik proseslərin nəticəsidir ki, insan turş və şirini differensasiya edə bilir və nə zaman susuzladığını anlayır. Ancaq bioelektrik proseslərin işi təkcə sinir sistemi ilə məhdudlaşmır. Son on illiklərdə məlum olub ki, elektrik siqnalları təkcə qəbuledici və idarəedici hüceyrələr tərəfindən deyil, həm də insan bədəninin bütün hüceyrələri tərəfindən istifadə olunur. İnsan dərisinin hər bir hüceyrəsi digər hüceyrələrlə əlaqəyə girərək məxsusi potensiallarının hesabına ümumi bioelektrik sahəsi yaradır. Yəni insanın sümükləri də daxil olmaqla, hətta onun dişinin də hüceyrələri bioelektrik xüsusiyyətlərə malikdir. Ümumiyyətlə, insan orqanları və onların epitel örtükləri də elektrik təbiətlidir və bu siyahıya qan hüceyrələrini də aid etmək olar”.

Mütəxəssisin sözlərinə görə, aparılan son tədqiqatlar zamanı aydın olub ki, hətta ana bətnində olan döl tam formalaşana qədər fərqli tezlikli elektrik siqnalları yaradır: “Dünyaya gələcək körpənin ana bətnində inkişafını təmin edən bu elektrik siqnalları, həmçinin insanın ölümünə səbəb olan xərçəng hüceyrələrini də təbii yolla, hüceyrə kommunikasiyası zamanı yanlış siqnalların (fərqli potensialların) söndürülməsi ilə aradan qaldıra bilir. İnsan bədənindəki proseslərin mexaniki və kimyəvi olduğu qədər də elektrik təbiətli olması fikirləri inkişaf etdirilsə, gələcək on ildə bu istiqamətdə böyük nailiyyətlər əldə oluna bilər. Söhbət bioelektrik siqnalların müxtəlif təsirlərini öyrənmək çərçivəsindən çıxıb, bu siqnalların təbiətini öyrənməkdən gedir”.

Nəzakət xanım fiziki dəyişikliklərə səbəb ola bilən ion kanallarının quruluş və iş mexanizmini təsvir edən hesablama modellərinin daha dəqiq olması üçün yüksək səviyyəli kompüter proqramlarının vacibliyini vurğulayıb: “Bu modellərdən 10-20 il ərzində təkcə bioloji toxumaları deyil, həm də onların genetik əsasını öyrənmək üçün istifadə olunacağı düşünülür. Başqa sözlə, insanın “elektrom”unun qurulması, sonra isə ondan biolelektrik kodun qırılmasında istifadə olunması həllini tapa biləcək çox ciddi elmi məsələlərdəndir. Nəzərinizə onu da çatdırım ki, bioelektrik sahələrinin öyrənilməsi, nəhayət ki, bu məsələnin həlli nöqtəsinə - yəni, biolektrik kodun qırılması mərhələsinə yaxınlaşır”.