100 illiyini yenicə qeyd etdiyimiz Azərbaycan Demokratik Cumhuriyyətinin  yaranması ilə əlaqədar əlamətdar hadisələrdən biri də 1919-cu ilin oktyabr ayının 10-da Bakı Dövlət Universitetinin açılması oldu. Cəmi iki fakültəsi: tarix – filologiya və tibb fakültələri olan həmin təhsil ocağının təşkil olunması ölkəmizdə səhiyyənin də inkişaf etməsinə təkan verdi.

“Tibbi biologiya  və genetika” kafedrasının  inkişaf tarixini iki əsas  mərhələyəayırmaq olar: I mərhələ 1926-1930-cu illərdə Bakı Dövlət Universitetində Tibb fakültəsinin  yaranması ilə əlaqədar xüsusi biologiya kurslarının təşkili  və 1930-1964-cü illəri əhatə edən Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutunun yaranması ilə əlaqədar  müstəqil biologiya kafedrasının təşkili; bu təxminən 40 il davam  etmişdir.II mərhələ isə 1964-cü ildən başlayaraq “Tibbi biologiya və genetika” kafedrasının  tədris sistemi və elmi–tədqiqat işlərinin yeni- müasir istiqamət  aldığı və bu günə kimi davam etdiyi dövrdür.

I mərhələ

 1926-cı ildən başlayaraq , BDU- nın tibb fakültəsinin tədris proqramına xüsusi biologiya kursları daxil edilmişdir.1930-cu ildən isə Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutunun yaranması  ilə əlaqədar müstəqil biologiya kafedrası təşkil edildi.Yeni yaranmış kafedraya BDU-nun təşkilində fəal iştirak etmiş Fətulla Əzizoğlu Rzabəyli rəhbərlik etməyə başladı. F.Ə.Rzabəyli (1885-1964)  1885-ci ildə anadan olub, 1911-ci ildə Odessanın Novorosiya Universitetini bitirmiş və 1913-cü ilə qədər həmin Universitetdə işləmişdir. Professor F.Ə. Rzabəyli kollektivin köməyi  nəticəsində elmi-tədqiqat laboratoriyası, tələbə elmi dərnəyi yaratmış, bioloji preparat və tablolar əldə edərək kafedranı tədris vəsaitləri ilə zənginləşdirə bilmişdir. Qısa dövr ərzində F.Ə.Rzabəyli parazitologiyanın tibbi biologiyadakı böyük rolunu göstərərək tədris zamanı bu sahəyə üstünlük verməyi məsləhət görmüşdür.

1933-1944-cü illərdə kafedraya professor V.S. Yelpatevski, 1944-1946-cı illərdə isə Z.M.Şaxtaxtinskaya rəhbərlik etmişdir.O, bu qısa dövr ərzində  F.Ə.Rzabəyli ənənələrinə sadiq qalaraq kafedranın elmi və pedaqoji potensialının genişləndirilməsi istiqamətində yorulmadan çalışmışdır.

1946-ci ildən yenidən kafedraya rəhbərlik F.Ə. Rzabəyliyə tapşırıldı. Əgər ilk dövrlərdə kafedra əməkdaşları  məktəb yaşlı uşaqların fiziki inkişaf dinamikasının öyrənilməsi və helmintozla yoluxmuş Bakı məktəblərinin müayinəsi problemləri ilə məşğul olurdularsa, sonralar bu  məsələlərlə yanaşı Azərbaycan ərazisində bitən bitkilərin fitonsid xüsusiyyətləri də tədqiq olunmağa başladı.

Tədrisin məzmun və formasına uyğun olaraq kafedranın adı mövcud olduğu illərdə bir neçə dəfə dəyişdirilmişdir. Hazırda həkimlərin nəzəri hazırlığında mühüm rol oynayan bioloji problemlər (parazitizmin bioloji əsasları, molekulyar biologiya, tibbi genetika, insanın xromosom və molekulyar xəstəlikləri) tədris olunduğu üçün kafedra “Tibbi biologiya və genetika” kafedrası adlanır.

II mərhələ

1964- cü ildən  “Tibbi biologiya və genetika” kafedrasına Azərbaycan  SSR EA- nın müxbir  üzvü (indiki AMEA), əməkdar elm xadimi, professor Dəmir Vahid oğlu Hacıyev (1929-1999) rəhbərlik etməyə başladı. Onun kafedraya rəhbərlik etdiyi dövrdə kafedranın elmi–tədqiqat  və tədris proqramlarında mühüm dəyişikliklər baş verdi.Belə ki, kafedra əməkdaşları D.V.Hacıyevin rəhbərliyi ilə Respublika faunasının paleontoloji baxımından tədqiqi ilə məşğul olmuş, tədris və elmi-tədqiqat işinin keyfiyyətinə əhəmiyyətli təsir göstərən zəngin zooloji muzey yaratmışlar.

Bu dövrdən etibarən kafedra əməkdaşlarının  əsas tədqiqat işləri  respublika  ərazisində yaşamış və hazırda yaşamaqda olan  məməlilərin skeletinin inkişaf   qanunauyğunluqlarının, istinad-hərəkət sisteminin  əsasını təşkil edən skeletin embrional  və postembrional  inkişaf xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi olmuşdur: pleyosen və qolosen dövrləri ərzində ölkəmizin ərazisində yaşamış məməli heyvan növlərinin siyahısı tərtib edilmiş, buna əsasən canlı aləmin təkamülünün bir sıra xüsusiyyətləri aşkar olunmuşdur.

Dəmir Vahid oğlu  Hacıyev  1929-cu ildə 29 yanvarda anadan olmuş, 1952-ci ildə N.Nərimanov adına Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutunun Pediatriya fakültəsini bitirmişdir. İnstitutu bitirdikdən sonra 2 il Krım vilayətində işləyən  D.V.Hacıyev  1954-cü ildə Azərbaycana qayıdaraq, Azərbaycan Elmlər Akademiyasının TəbiətTarixi muzeyində kiçik elmi işçi kimi işə qəbul edilmişdir.Onun 1961-ci ildə elmlər namizədi alimlik  dərəcəsi almaq üçün müdafiyəyə təqdim  etdiyi dissertasiya işi həll edilən məsələlərin  böyük elmi-praktik əhəmiyyətinəgörə Ali Attestasiya Komissiyasında yüksək qiymətləndirilmiş və ona birbaşa biologiya elmlər doktoru elmi dərəcəsi verilmişdir. Professor D.V.Hacıyev 1964-cü ildə biologiya kafedrasına müdir seçilmiş və 1999-cü ilə qədər bu vəzifədə işləmişdir. 70-illik ömrünün yarısını  - yəni 35 ilini - kafedranın yenidən qurulmasına, nüfuzunun yüksəkdirilməsinə, elmi–tədqiqat və tədris sahəsində təkmilləşdirilməsinə sərf etmişdir. Professor D.V. Hacıyev 1965-1978-ci illərdə eyni zamanda institutun əvvəlcə tədris işləri üzrə, sonra isə  elmi işlər üzrə  prorektoru olmuşdur. Bununla yanaşı D.V. Hacıyev Azərbaycan EA–nın Geologiya İnstitutu  nəzdində  paleobiologiya  şöbəsi yaradaraq , ömrünün sonuna qədər bu şöbəyə rəhbərlik etmişdir. Onun tədqiqatları üzvi aləmin təkamülü, paleontologiya, stratiqrafiya, müqaisəli patalogiya, arxeozoologiya və başqa problemlərə həsr edilmişdir.D.V.Hacıyev Azərbaycanda onurğalı heyvanların paleontologiyası, paleoterialogiya, paleoantropologiya  kimi yeni elmi istiqamətlərin əsasını qoymuşdur.

       1968-ci ilin iyununda professor Məmmədəli Huseynovun rəhbərliyi altında paleolit arxeoloji ekspedisiyası Azıx düşərgəsinin V təbəqəsinin  IV horizontunda apardığı arxeoloji qazıntılar zamanı  bir neçə daş məmulatı ilə birlikdə ibtidai insana məxsus çənə aşkar olunmuşdur. Çoxtəbəqəli Azıx paleolit duşərgəsinin orta Aşel mədəniyyətinə aid təbəqəsində  tapılmış ibtidai insana məxsus olan çənə üzərində  professor D.V. Hacıyev uzun müddət elmi-tədqiqat işləri aparmışdır. Başda Dəmir müəllim olmaqla, tədqiqatçılar müəyyən etmişlər ki, azıxantropun çənəsi fiziki quruluşuna görə arxantropa, sinantropa və Heydelberq adamına oxşayır.Bəzi inkişaf xüsusiyyətlərinə görə ilk neandertal insanlarla yaxınlıq təşkil edir, lakin dişlərinin xırdalığına görə indiyə qədər elmə məlum olan arxantrop  və paleoantroplardan fərqlənir.Məhz bu  fərqə görə D.V. Hacıyev  tapıntını  azıxantrop adlandırmışdır.  Professor D.V. Hacıyev apardığı elmi-tədqiqat zamanı müəyyən etmişdir ki, çoxtəbəqəli Azıx paleolit düşərgəsinin - V təbəqəsindən tapılmış çənə  ibtidai insana məxsus olub, 350- 400 minil bundan əvvəl  bu ərazidə yaşamış 18-22 yaşlı qadının çənəsidir.

Professor D.V. Hacıyevin elmi- tədqiqat işləri hər sahədə özünü doğruldurdu. O, Azərbaycan EA-nın Təkamül morfologiyası laboratoriyasının müdiri, Elmlər Akademiyasınınbiologiya şöbəsinin akademik katibinin müavini olmuşdur. O,  yüzdən artıq elmi əsərin, o cümlədən 10-a yaxın  monoqrafiyanın və bir neçə dərslik və dərs vəsaitinin müəllifidir.

Professor D.V. Hacıyev apardığı   arxeoloji,  paleontoloji tədqiqatları, tarixi  vəetnoqrafikaraşdırmaları haqqında mütəffəfiq  respublikaların alimlərinə, İnstitutların  professor- müəllim heyyətlərinə xüsusi həvəslə  yazar və izah edərdi. O, Tibilisidə Burcak-Abramoviçlə, Moskvada Y.K.Boqayavlinski ilə,Leninqradda N.K.Vereşaqinlə, Riqa və digər şəhərlərdə olan alim – tədqiqatçılarla əlaqə saxlayırdı.

D.V.Hacıyevin fəaliyyəti dövründə molekulyar biologiya, tibbi genetika, kosmik biologiya və bionika kimi yeni perspektivli elmi sahələrin meydana çıxması biologiya kafedrasının da elmi inkişafında bir mərhələ oldu.

Digər tərəfdən 70- ci illərin əvvələrində tələbə qəbulunun artması kafedranın dəsr yükünün və ştat tərkibinin  də köklü şəkildə dəyişilməsinə səbəb oldu.

1972-ci ildən  kafedranın yeni bazaya köçməsi D.V. Hacıyevin və onun rəhbərlik etdiyi kollektivin qarşısında yeni vəzifələr qoydu. Kafedra əməkdaşları qısa müddət ərzində mühazirə zalı, tədris otaqları və elmi–tədqiqat laboratoriyalarını lazım olan avadanlıqlarla təchiz edərək kafedranın tam güc ilə fəaliyyət göstərməsinə şərait yaratdılar.

Uzun müddət idi ki, Azərbaycan bölməsində təhsil alan tələbələr öz ana dillərində dərslik tapabilmirdilər. İlk dəfə 1967-ci ildə kafedranın dosenti Kamal Səfərov tərəfindən “Ümumi biologiyadan təcrübə məşğələləri dərsliyi”nəşr edildi. Bu dərslik azərbaycan bölməsi tələbələrinin dərs mənimsəmə keyfiyyətinin yüksəlməsində mühüm rol oynadı.1964- cü ildən başlayaraq kafedranın kollektivi tərəfindən tələbələrin təlim-tərbiyəsində mühüm rol oynaya biləcək muzeydə Azərbaycanın  flora və faunasını, xüsusilə məməlilərin sümük sistemini əks etdirən  nümunələr toplanmışdır.

Professor D.V. Hacıyev ayrı-ayrı şəhərlərin zooparkları və sirkləri ilə əlaqə saxlayardı, əgər nadir heyvanlar tələf olsaydı, onları öz vəsaiti  hesabına ezamiyyətə göndərdiyi əməkdaşların köməyi ilə kafedraya gətizdirərdi. Elə bunun hesabınadır ki, bu gün kafedrada, Hindistan filinin, Afrika strausunun, Rostov heyvanxanasından gətirilmiş zürafənin skeletləri, Quanako lamasının, Nəcib maralın, Anatomiya kafedrasınınprofessoru Rafiq Əsgərov tərəfindən kafedraya-   Dəmir müəllimə hədiyyə etdiyi  Turan pələnglərinin və müxtəlif heyvanların müqəvvası  koridor və vitrinlərdə yerləşdirilmişdir.

Professor D.V.Hacıyev kafedra  əməkdaşlarının elmi-pedaqoji imkanlarını daha da genişləndirmək məqsədilə keçmiş  SSRİ (indiki MDB) respublikalarının  ali məktəbləri ilə qırılmaz əlaqə yaratmışdı: demək olar ki, onun rəhbərliyi dövründə əməkdaşların hər biri dəfələrlə Moskva, Sankt-Peterburq, Minsk və Kiyev şəhərində ixtisaslaşma kurslarında olmuşlar.

Kafedranın yüksək ixtisaslı professor- müəllim heyəti tibbi biologiya və insan genetikası fənnlərinin tədris proqramına ali məktəblərin biologiya fakültələrində  tədris edilən biologiya fənnindən xeyli fərqli problem və məsələlər daxil olduğu nəzərə alsaq, 1980-ci ildən etibarən dəsrlik və dərs vəsaitlərinin yaratmaq sahələrindəki fəaliyyətlərini genişləndirmişlər. Qısa müddət ərzində kafedranın əməkdaşları “Parazitizmin bioloji əsasları”  (D.V.Hacıyev, R.Ə.Əliyev, S.D.Əliyev, 1989), “Biologiya”  (D.V.Hacıyev , S.D.Əliyev, R.Ə.Əliyev, 1991), “İnsan ekologiyası və atmosferin çirklənməsi” (D.V. Hacıyev, Y.X.Hidayətov, 1994), “Hüceyrə biologiyasının molekulyar aspektləri” (D.V. Hacıyev, Y.X.Hidayətov, 1996), “Molekulyar səviyyədəgenetik hadisələr”(D.V. Hacıyev, Y.X.Hidayətov 1996), “İnsanın xromosom və molekulyar xəstəlikləri”((D.V. Hacıyev, Y.X.Hidayətov, 1997),”Tibbi biologiyadan seminar məşğələləri” (D.V.Hacıyev, Y.X.Hidayətov 1998), “Tibbi biologiya” ( D.V.Hacıyev, S.D.Əliyev, R.Ə.Əliyev, 2005) və digər dərslik və dərs vəsaitləri yazaraq çap etdirmiş və tələbələrin sərəncamına vermişlər.

“Tibbi biologiya və genetika” kafedrası mövcud olduğu illər ərzində aparılan elmi-tədqiqat işlərinin nəticələri bir çox xarici ölkələrin, keçmiş SSRİ-nin və Azərbaycanın elmi jurnalında, elmi-praktik məcmuələrində, elmi qurultay və konfrans materiallarında çap edilən 500-dən artıq məqalə əksini tapmışdır.

1999-cu ildə (AMEA- nın müxbir üzvü D.V.Hacıyevin vəfatından sonra) kafedraya rəhbərlik professor Əkbər  Əskər oğlu Mehrəliyevə tapşırıldı. Professor Ə.Ə.Mehrəliyev kafedraya rəhbərlik etdiyi dövrdə kafedranın təqvim-mövzu  planında bəzi dəyişikliklər etmiş, həkim olacaq tələbələrin  tələblərinə uyğun olaraq proqrama “Parazitologiyanın bioloji və molekulyar əsasları” mövzusunu mühazirə və seminarlar şəklində  daxil etmişdir.

2000- ci ilin mart ayında kafedra müdiri vəzifəsinə müsabiqə yolu ilə AMEA- nın müxbir üzvü (hazırda həqiqi üzvüdür) professor Məmməd Əhəd oğlu Salmanov seçilmişdir.2001- ci ilin noyabırından Akademik M.Ə.Salmanov başqa işə(AMEA- nın mikrobiologiya institutunun  direktoru) keçməsi ilə əlaqədar professor  Ə.Ə.Mehrəliyev müsabiqəyə əsasən  kafedra müdiri seçilmişdir.Tədris hissə müdiri isə assistent V.M.Kərimov təyin olundu. Kafedra müdiri ilə birlikdə əməkdaşlar tədrisin  keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq məqsədi ilə proqramda edilən dəyişikliklərə əsasən yeni dərslik və dərs vəsaitlərininyaxşılaşmasına nail oldular.

Kafedrada 2004-2005 ci illərdə  Universitet və Səhiyyə Nazirlliyi tərəfindən aparılan əsaslı təmir işləri və təchizat  tədrisin keyfiyyətinəmüsbət təsir etdi.

2006-cı ilin  fevral ayında Əkbər müəllimin vəfatından sonra kafedraya rəhbərlik müvəqqəti olaraq tədris hissə müdirinə tapşırıldı, II semestrin başlanması ilə əlaqədar rektorun əmrinə əsasən  14 mart 2006-cı ildən dosent Sabir Dardail oğlu Əliyev müdir əvəzi olaraq kafedraya  rəhbərlik etmişdir.Bu müddət ərzində  Sabir müəllim nizam-intizamlı kollektiv yaratmış və muzey eksponatlarının   sayını artıra bilmişdir.Ayrıca  olaraq Azıx  və Tağlar mağaralarına aid güşə yarada bilmiş, dərs və dərs vəsaitləri yazılmışdır.

    2007-ci ildən    2017-ci ilə qədər kafedra müdiri professor C.Ə.Nəcəfov seçilmişdir. 2018-ci ilin əvvəlindən  prof. C.Ə.Nəcəfov başqa işə keçməsilə əlaqədar  kafedraya tədris hissə müdiri b.ü.f.d. A.H.Ənsərova müdir əvəzi kimi rəhbərlik etmişdir. 2018-ci il iyulun 4-dən müsabiqə yolu ilə kafedranın dosenti V.M.Kərimov kafedra müdiri seçilmişdir.2018-ci il oktyabr ayının 4-dən dosent Süleymanova Leyla Məhərrəm qızı tədris hissə müdiri təyin edilmişdir.

     Kafedranın 27 ştatdan ibarət müəllim-laborant heyyəti fəaliyyət göstərir.

Beləliklə, Azərbaycan Tibb Universitetinin “Tibbi biologiya və genetika” kafedrasının inkişaf yoluna nəzər salsaq aşağıdakılar diqqətəlaiqdir:

1. Fakültə tərkibində tədris olunan biologiya kurslarından  “Tibbi biologiya və genetika” kafedrası səviyyəsinə yüksəliş olmuşdur.
2. Bakı məktəblilərinin müayinələrindən və fiziki inkişaf dinamikasının öyrənilməsindən başlayaraq molekulyar biologiya, tibbi genetika, kosmik biologiya və bionika kimi yeni perspektivli elm sahələri meydana çıxmışdır.
3. Professor-müəllim heyətinin elmi-pedaqoji imkanlarını genişləndirməklə yanaşı, xaricdə təhsil alan ixtisaslaşmış cavan kadrlar kafedraya cəlb olunmuşdur.
4. Respublika və ondan kənarda  görülən elmi-tədqiqat işləri - insan genetikası və xüsusilə xromosom xəstəliklərinin öyrənilməsi istiqamətində uğurla davam edir.
5. Bioloq-antropoloqların, bioloq-paleontoloqların birgə apardığı elmi- tədqiqat, stratiqrafiya  və geologiya işləri ümumilikdə tarixçi alimlərimizə əbədi köməkdir.