Botanika 2 - sillabus

Azərbaycan Tibb Universiteti                                             «Təsdiq edirəm»

«Botanika II» fənni üzrə                             «Farmakoqnoziya və botanika»

işçi-tədris proqramı (Sillabus)                     kafedrasının müdiri, professor

                                                                     C.İ.İsayev

                                                                           İmza:

                                                                           Tarix:

 

Fənnin kodu:

Fənnin növü:                                                        Məcburi

Fənnin tədris semestri:                                           III

Fənnin krediti:                                                      3 kredit

Fənnin tədris forması:                                           Əyani

Fənnin tədris dili:                                                  Azərbaycan, rus, ingilis

Fənni tədris edən müəllim:                                    Dosent N.H.Məmmədova

 

Kafedranın əlaqə nömrələri:                                  (012) 597- 45- 40 

e-mail :                                                                  [email protected]                   

 

PREREKVİZİTLƏR:

Fənnin tədrisi ücün öncədən  “Botanika- I” tədrisi zəruridir.

 

 KOREKVİZİTLƏR:

Bu fənnin tədrisi ilə eyni vaxtda başqa fənlərin tədris olunması zərurəti yoxdur.

  

KURSUN TƏSVİRİ:

“Botanika II” kürsu   bitki coğrafiyasının əsaslsrını və ali bitkilərin sistematika bölməsinin elmi təbabətdə istifadə olunan dərman bitkilərinin ayrı-ayrı fəsilələrini öyrənir ki, bunlar da gələcək əczaçı mütəxəsislərin hazırlığı üçün çox vacibdir.

Tədris prosesi mühazirə və təcrübi-laboratoriya məşğələlərinin vəhdəti şəklində aparılmalıdır. Mühazirələrdə ayrı-ayrı mövzular üzrə alınan nəzəri biliklər laboratoriya məşğələlərində tələbənin müstəqil iş yerinə yetirdiyi zaman alınan vərdişlərlə möhkəmləndirilməlidir.

 

KURSUN  MƏQSƏDİ:

«Botanika II» fənninin əsas məqsədi tələbələrdə öz ixtisaslarına maraq oyatmalı və eyni zamanda Respublikamızın zəngin dərman florasının səmərəli istifadə olunması probleminin dərindən dərk edilməsini təmin etməlidir. Bu fənn ali təhsilli mütəxəssisləri olan əczaçı-bakalavr və əczaçı-magistrların hazırlanmasında mühüm yer tutur və dərman bitkiləri haqqında  müvafiq biliklərin əsasını qoyur.

 

KURSUN NƏTİCƏLƏRİ: 

«Botanika II»  üzrə laborator-təcrübi məşğələlərdə  tələbələr elmi  təbabətdə istifadə olunan dərman bitkilərinin  ayrı-ayrı fəsilələri ilə tanış olurlar. Morfoloji əlamətlərinə görə bitki növlərini bir-birindən fərqləndirə bilmə bacarığı əczaçıların əməli fəaliyyətində mühüm əhəmiyyətə malikdir. Müxtəlif fəsilələrin diaqnostik əlamətləri ilə bilik, bitkilərin təyinedicisi ilə işləmək bacarığı dərman bitki xammalının eyniliyinin və yararlığının təyinində vacibdir. Sistematika bölməsinin tədrisi zamanı bitkilərin vegetativ və generatıv orqanlarını təsvir edir, əlamətləri diaqnostik əhəmiyyət kəsb edən və bitkilərin təyinində istifadə olunan şəkilini alboma çəkir, herbarilər üzərində işləyirlər.

Beləliklə, praktik botanika kursunun tədrisi tələbələri farmakoqnoziya proqramının keçilməsinə hazırlayır.

 

FƏNNİN MÜHAZİRƏ  MÖVZULARI VƏ MƏTNLƏRİ:

  1. Örtülütoxumlular. Örtülütoxumluların əsas  sistemləri. Ikiləpəlilər sinfi:maqnolidlər, ranunkulidlər, kariofillidlər, hamamelidlər, dilleniidlər, rozidlər, lamiidlər və asteridlər yarımsinifləri.
  2. Birləpəlilər sinfi: liliidlər, alismatidlər və aresidlər yarımsinfləri.
  3. Botaniki coğrafiyanın əsasları, inkişaf tarixinin  qısa icmalı və bölmələri: Areal haqqında anlayış. Arealların formalaşması. Endem və kosmopolit bitkilər.Flora haqqında anlayış.Yer kürəsinin floristik əraziləri.
  4. Bitki ekologiyasının əsas elementləri. Bitki inkişafına  təsir edən əsas ekoloji amillər.Bitkilərin introduksiyası. Həyat formaları haqqında anlayış. Həyat formaları sistemləri. Fitosenologiyanın elementləri. Bitki qruplaşmaları, onların formalaşması. Yerkürəsinin bitki zonaları və bitki örtüyünün əsas tipləri.Azərbaycanın bitki örtüyü. 

 

FƏNNİN LABORATOR MƏŞĞƏLƏLƏRİNİN MÖVZULARI: 

  1. Maqnolidlər yarımsinifi: maqnoliyakimilər, cırlimonkimilər, dəfnəkimilər, suzanbağıkimilər fəsilələri. Ranunkulidlər yarımsinifi: zirinckimilər, qaymaqçiçəkkimilər, xaşxaşkimilər fəsilələri.
  2. Kariofillidlər yarımsinifi: qərənfilkimilər, tərəkimilər, qırxbuğumkimilər fəsilələri. Hamamelidlər yarımsinfi: fıstıqkimilər, tozağacıkimilər fəsilələri.
  3. Dilleniidlər yarımsinfi: çaykimilər, dazıkimilər, qonaqotukimilər, kələmkimilər (xaççiçəklilər), erikakimilər, cökəkimilər, əməköməcikimilər, gicitkankimilər, südləyənkimilər fəsilələri.
  4. Rozidlər yarımsinfi: dovşankələmikimilər, gülçiçəklilərkimilər, paxlalıkimilər, mərsinkimilər (mirtkimilər), sədokimilər (rutakimilər), sumaqkimilər, atşabalıdıkimilər, zəyərəkkimilər, murdarçakimilər, iydəkimilər, araliyakimilər, kərəvizkimilər (çətirçiçəkkimilər), pişikotukimilər fəsilələri
  5. Lamiidlər yarımsinfi: boyaqotukimilər, kəndirkimilər, acıçiçəkkimilər, suyoncasıkimilər, zeytunkimilər, badımcançiçəkkimilər, keçiqulağıkimilər, bağayarpağıkimilər, dalamazkimilər (dodaqçiçəkkimilər) fəsilələri. Asteridlər yarımsinfi: astrakimilər (mürəkkəbçiçəkkimilər) fəsiləsi.
  6. Liliidlər yarımsinfi: süsənkimilər, soğankimilər, nərgizçiçəyikimilər, asfodelkimilər, aqavakimilər, inciçiçəyikimilər, kulançarkimilər, dioskoreyakimilər, səhləbkimilər, qırtıckimilər (taxılkimilər) fəsiləsi.
  7. Yekun məşğələ

 

QİYMƏTLƏNDİRMƏ:

Fənn üzrə krediti toplamaq üçün lazımi 100 balın toplanması aşağıdakı qaydada olacaq.

50 bal – imtahana qədər

o cümlədən:

10 bal – dərsə davamiyyət

10 bal - sərbəst iş

  30 bal – seminar dərslərindən toplanacaq ballardır

Semestr ərzində tələbənin ən azı 3 qiyməti olmalıdır. Cavab vermədikdə  jurnalda 0 ( sıfr ) bal qeyd olunacaqdır.

50 bal – imtahanda toplanilacaq.

İmtahan test üsulu ilə keçiriləcəkdir. Test 50 sualldan ibarət olacaqdır. Hər bir sual bir baldır. Səhv cavablanan suallar düzgün cavablanan sualların ballarını silir.

 

QEYD:

Imtahanda minimum 17 bal toplanmasa, imtahana qədər yığılan ballar toplanılmayacaq. İmtahanda və imtahana qədər toplanan balla cəmlənir və yekun miqdarı aşağıdakı kimi qiymətləndirilir:

         A -    “Əla”                    - 91- 100

         B -    “Çox yaxşı”          - 81- 90

         C -    “Yaxşi”                 - 71- 80

         D -    “Kafi”                   - 61- 70

         E -     “Qənəətbəxş”       - 51- 60

         F -     “Qeyri – kafi”       - 51 baldan aşağı         

 

SƏRBƏST İŞ: 

Sərbəst işlər iki yolla qəbul olunur:

Semetr ərzində 10 sərbəst iş tapşırığı verilir. Hər tapşırığın yerinə yetirilməsi balla qiymətləndirilir. Sərbəst iş yazılı formada, word faylı formasında, həcmi 1-2 səhifə(şrift 12) olmalıdır.

Həmçinin tələbələr sərbəst işi  PPT formasında da təqdim edə bilərlər. Bir mövzu ətrafında 20 dəqiqəlik çıxış( minimal 20-25 slayd ). Tapşırığın yerinə yetirilməsi 10 bala qədər  qiymətlə qiymətləndirilir.

Hər bir sərbəst iş tələbənin fərdi fikirlərinin məcmusu olduğuna görə plaqiat yolverilməzdir! 

                      

SƏRBƏST İSHLƏRİN MÖVZULARI  və TƏHVİL VERİLMƏ

MÜDDƏTİ

  1. Örtülütoxumaların  təkamül inkişafı və müasir sistematiki vəziyyəti.
  2. Ikiləpəlilərin təkamül inkişafı və müasir sistematik vəziyyəti.
  3. Birləpəlilərin təkamül inkişafı  və müasir sistematik vəziyyəti.
  4. Bitkilərin yaşamaları üçün əsas şərait amilləri.
  5. Su bitkilərin inkişafına təsir göstərən amil kimi. Bitkilərin su rejimi.
  6. K.Raunkura görə, bitkilərin həyat formaları (ekomorflar).
  7.  Bitkilər və ekologiya.
  8.  Azərbaycanda dərman bitkilərin mühafizəsi və səmərəli istifadəsi.
  9.  Azərbaycanın qırmızı kitabına daxil olan bitkilər.
  10. Azərbaycanın  endemik bitkiləri.
  11. Azərbaycanın bitki örtüyü və onun əhəmiyyəti.
  12. Kosmopolit bitkilər və onların tibbi əhəmiyyətli növləri.
  13. Sukkulent dərman bitkiləri.
  14. Bataqlıqların bitki örtüyü və tibbi əhəmiyyətli növləri.
  15. Çəmənliklərin bitki örtüyü və  tibbi əhəmiyyətli növləri.
  16. Meşələrin tibbi əhəmiyyətli növləri.
  17. Səhralıqların və yarımsəhralıqların bitki örtüyü və  tibbi əhəmiyyətli növləri.
  18. Bozqırların bitki örtüyü və  əhəmiyyətli növləri.
  19. Bitki qruplaşmaları.
  20. Dərman bitkilərinin becərilməsi.
  21. Yer səthinin floristik əraziləri.
  22. Bitki örtüyünün zonaları və əsas tipləri.
  23. Alaq bitkiləri və onların dərman əhəmiyyətli növləri.
  24. Maqnoliyakimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  25. Cırlimonkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  26. Dəfinəkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  27. Suzanbağıkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  28. Zirinckimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  29. Qaymaqçiçəyikimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  30. Xaşxaşkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  31. Qərənfilkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  32. Tərəçiçəyikimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  33. Qırxbuğumkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  34. Fıstıqkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  35. Tozağacıkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  36. Çaykimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  37. Dazıkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  38. Qonaqotukimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  39. Kələmçiçəyikimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  40. Erikakimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  41. Cökəkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  42. Əməköməcikimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  43. Gicitkankimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  44. Südləyənkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  45. Dovşankələmikimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  46. Gülçiçəklikimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  47. Paxlakimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  48. Mərsinkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  49. Sədokimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  50. Sumaqkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  51. Atşabalıdıkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  52. Zəyərəkkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  53. Murdarçakimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  54. İydəkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  55. Araliyakimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  56. Kərəvizkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  57. Pişikotukimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  58. Boyaqotukimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  59. Kəndirkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  60. Acıçiçəkkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  61. Suyoncasıkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  62. Zeytunkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  63. Badımcankimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  64. Keçiqulağıkimilər  fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  65. Bağayarpağıkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  66. Dalamazkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  67. Astrakimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  68. Süsənkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  69. Soğankimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  70. Nərgizçiçəyikimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  71. Asfodelkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  72. Aqavakimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  73. İnciçiçəyikimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  74. Kulançarkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  75. Dioskoreyakimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  76. Səhləbkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.
  77. Qırtıckimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.               

                              Мövzuların adları

Təhvil verilmə müddəti

Örtülütoxumaların  təkamül inkişafı və müasir sistematiki vəziyyəti.

Ikiləpəlilərin təkamül inkişafı və müasir sistematik vəziyyəti.

Maqnoliyakimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Cırlimonkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Dəfinəkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Suzanbağıkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Zirinckimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Qaymaqçiçəyikimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Xaşxaşkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

2-3 həftə ərzində

Birləpəlilərin təkamül inkişafı  və müassir sistematik vəziyyəti.

Bitkilərin yaşamaları üçün əsas şərait amilləri.

Qərənfilkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Tərəçiçəyikimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Qırxbuğumkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Fıstıqkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Tozağacıkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

3-4 həftə ərzində

Su bitkilərin inkişafına təsir göstərən amil kimi. Bitkilərin su rejimi.

K.Raunkura görə, bitkilərin həyat formaları (ekomorflar).

Bitkilər və ekologiya.

Çaykimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Dazıkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Qonaqotukimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Kələmçiçəyikimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Erikakimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Cökəkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Əməköməcikimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Gicitkankimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Südləyənkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

4-5 həftə ərzində

Azərbaycanda dərman bitkilərinin mühafizəsi və səmərəli istifadəsi.

Azərbaycanın qırmızı kitabına daxil olan bitkilər.

Azərbaycanın  endemik bitkiləri.

Dovşankələmikimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Gülçiçəklikimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Paxlakimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Mərsinkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Sədokimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Sumaqkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Atşabalıdıkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Zəyərəkkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Murdarçakimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

İydəkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Araliyakimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Kərəvizkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Pişikotukimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

5-6 həftə ərzində

Azərbaycanın bitki örtüyü və onun əhəmiyyətli.

Kosmopolit bitkilər və onların tibbi əhəmiyyəti növləri.

Sukkulent dərman bitkiləri.

Bataqlıqların bitki örtüyü və tibbi əhəmiyyətli növləri.

Boyaqotukimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Kəndirkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Acıçiçəkkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Suyoncasıkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Zeytunkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Badımcankimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Keçiqulağıkimilər  fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Bağayarpağıkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Dalamazkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Astrakimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

6-8 həftə ərzində

Çəmənliklərin bitki örtüyü və  tibbi əhəmiyyətli növləri.

Meşələrin tibbi əhəmiyyətli növləri.

Səhralıqların və yarımsəhralıqların bitki örtüyü və  tibbi əhəmiyyətli növləri.

Bozqırların bitki örtüyü və tibbi əhəmiyyətli növləri.

Bitki qruplaşmaları.

Dərman bitkilərinin becərilməsi.

Yer səthinin floristik əraziləri.

Bitki örtüyünün zonaları və əsas tipləri.

Alaq bitkiləri və onların dərman əhəmiyyətli növləri.

Süsənkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Soğankimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Nərgizçiçəyikimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Asfodelkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Aqavakimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

İnciçiçəyikimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Kulançarkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Dioskoreyakimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Səhləbkimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

Qırtıckimilər fəsiləsindən olan dərman bitkiləri.

8-10 həftə ərzində

 

KURS İŞİ:

 

Bu fənn üzrə kurs işi nəzərdə tutulmur.

 

TƏCRÜBƏ:

Bu fənə aid tədris təcrübəsi IV semestrin sonunda 14 iş günü ərzində  Tibbi botanika 1 və Tibbi botanika 2 fənnlərinin  nəzəri materialını möhkəmləndirmək   üçün nəzərdə tutulub. Tədris-çöl təcrübəsi zamanı tələbələr Azərbaycan Respublikası EA-nın Nəbatat bağına, Mərdəkan dendrarisinə, Bakı şəhərinin bəzi bağlarına ekskursiyaya gedirlər, becərilən bir sıra xarici ölkə və yerli bitkilərlə, həmçinin yabanı halda yayılan bəzi bitki növləri ilə tanış olurlar, onların morfoloji əlamətləri, sistematik xüsusiyyətləri və onlardan bəzilərinin müalicəvi əhəmiyyəti ilə tanış olurlar, herbari hazırlayırlar, gündəliklər tərtib edirlər. Təcrübənin sonundatələbələr hesabat verib  bal sistemi ilə qiymətləndirirlər.                                                                                                                                                                                       

 

ƏDƏBİYYAT VƏ MATERİALLAR:

Əsas ədəbiyyat:

1. Kərimov Y.B., Xəlilov C.S., İslamova N.A. və b.. – Botanika praktikumu – Bakı, 2000.

2. İbrahimov A.Ş., Əliyev C.Ə., Bəşirov R.İ. və b. – Botanika (dərslik) – Sumqayıt, 2004.

3. Manafov Ə.B., İslamova N.A., Xəlilov C.S.və b.. – Botanika kursu (ümumi biologiyanın əsasları ilə) – Bakı, 1998.

4.Elşad Qurbanov.Ali bitkilərin sistematikası-Bakı, 2009.

5. Жебрак А.Р. – Курс ботаники – 1961.

6. Жуковский П.М. – Ботаника – М.,1982.

7. Журбин А.Н. – Курс ботаники с основами общей биологии – М., 1968.

8. Медведева В.К. – Ботаника – М., 1985.

9. Сербин А.Г., Серая Л.Н., Ткаченко Л.Н. и др. – Медицинская ботаника – Харьков, 2000.

9. Яковлев Г.П., Челомбитько В.А. – Ботаника – М., 2003.

Əlavə ədəbiyyat:

1. Васильев А.Е., Воронин Н.С., Еленевский А.Г. и др. – Ботаника: Морфология и анатомия растений-M, 1988.

2. «Жизнь растений» (в 6томах)- М., 1974–1982.

3. Рейвн П., Эверт Р., Айкхорн С. – Современная ботаника – М., 1990, том 1 –

4. Эсау К. – Анатомия растений – М., 1969.

5. Яценко-Хмелевский А.А. – Краткий курс анатомии растений – М., 1961.

6. Gulko R.M. Explanatory Dictionary of Medicinal Botany – Lviv, 2003.

7. Gulko R.M., Baran O. – Anatomy of plant cells, tissues, organs and their morphology (Methodical Instructions for laboratory works in botany for students of pharmaceutical department) – Lviv, 2005.