I.2016-2020–Cİ İL HESABAT DÖVRÜ ƏRZİNDƏ ATU-nun İNSAN ANATOMİYASI VƏ TİBBİ TERMİNOLOGİYA KAFEDRASINDA APARILAN ELMİ-TƏDQİQAT İŞLƏRİ HAQQINDA MƏLUMAT:

  R E F E R A T                                                                                       

Açar sözlər: makromikroskopiya, ekzokrin vəzilər, qalxanabənzər vəz, qara ciyər, damar-sinir münasibəti, mikrosikulyasiya, limfoid toxuma, antropometriya, kraniometriya, topoqrafiya.

 Tədqiqatın əhəmiyyəti və aktuallığı:                                    

         Postnatal ontogenezdə  insanın bir sıra borulu orqanlarında yerləşən ekzokrin vəzilərinin və limfoid toxuma ünsürlərinin yaş və cinsdən asılı olaraq morfoloji  xüsusiyyətlərinin, mikrotopoqrafiyasının öyrənilməsi; bir sıra böyük (qara ciyər) ekzokrin və endokrin (qalxanabənzər vəz) anatomo-morfoloji xüsusiyyətlərinin, qan təchizatının, damar-sinir münasibətlərinin müasir üsullarla tədqiq olunması son illər olduqca aktualdır. Elmi ədəbiyyatda bu istiqamətdə aparılan tədqiqatlara az rast gəlinir, digər tərəfdən müxtəlif alimlərin aldığı nəticələr bir sıra hallarda bir-birini təkzib edir. Son dövrlərdə borulu orqanlarda rast gəlinən bir sıra patoloji halların əsasında  məhz kiçik vəzilərin morfofunksional pozğunluğu, immun sistemin disfunksiyası olduğu nəzərə alsaq bu kimi tədqiqatların aktuallığını bir daha əhəmiyyətli edir. Qalxanabənzər vəzinin makro-mikroskopik anatomiyasının, onun qan təchizatının müasir üsullarla öyrənilməsi, uzun müddətdir ə.e.x.,prof.,Rusiya Elmlər  Akademiyasının həqiqi üzvü V.B.Şadlinckinin rəhbərliyi altında aparılan priorited elmi-tədqiqat mövzusudur. Kəllə və onun istər üz istərsə də beyin şöbələrində damar-sinir dəstələri üzrə cərrahi əməliyyatlar onların müxtəlif – tipoloji, yaş, çinsi və s. xüsusiyyətlərinin yenidən işlənilməsini tələb edir. İlk dəfə olaraq postnatal ontogenezin müxtəlif yaş dövrlərində, götürülən insan kəllələrinin asimmetriklik, gözyuvasının dəlik və yarıqlarının morfometrik, əngin, onun damaq çıxıntısının topoqrafik və morfometrik göstəriciləri aşkarlanmışdır. Üzün plastik əməliyyyatlarında və üz-çənə cərrahiyyəsində əhəmiyətli olan bu dəllillər müqayisəli təhlil edilmişdir.

Tədqiqatın məqsədi:    

           Postnatal  ontogenezdə insanın və eksperimental olaraq bəzi  onurğalı heyvanların vəzi və limfoid elementlərinin, eləcə də kəllənin ayrı-ayrı nahiyələrinin morfo-funksional xüsusiyyətlərinin, morfometrik aspektlərinin öyrənilməsi təşkil edir.

Tədiqatın obyekti:

          Kəllə və onun boşluqlarının, eləcə də gözyuvasının topoqrafiyasını öyrənmək üçün ATU-nun insan anatomiyası kafedrasının fundamental muzeyində saxlanılan, müxtəlif yaş qruplarını əhatə edən pasportlaşdırılmış, müxtəlif cinslərə malik 120 insan kəlləsi, çanağın cinsi morfometrik xüsussiyyətlərini tədqiq etmək üçün 54 insan çanağı və 50 canlı insan, 16-20 yaşlı qızların bədən quruluşunun antropometrik göstəricilərini öyrənmək üçün Bakı şəhərində yaşayan və təhsil alan 700-ə yaxın tələbə qızların konstitusional tiplərini, borulu orqanların divarında yerləşən kiçik vəzi və limfoid törəmələrin yaş, fərdi və cinsi xüsusiyyətlərini tədqiq etmək üçün 20 insan və eksperimentə cəlb edilmiş 30 siçovul, qaraciyərin limfa dövranında və mikrosirkulyator şəbəkədə dəyişikliklərini araşdırmaq üçün isə müayinə edilən 20 insan və eksperimentə gəlb edilmiş 25 dovşan tədqiqat obyekti olaraq götürülmüşdür. Postnatal ontogenezin ayrı-ayrı yaş dövrlərini əhatə edən qadın meyitlərindən götürülmüş uşaqlıq yolu dəhlizi divarında yerləşən limfoid toxuma ünsürlərinin makromikroskopip üsullarla öyrənilməsi üçü

Tədqiqat üsulları: 

              Aparilan tədqiqatlar zamanı klassik histoloji metodlarlardan istifadə olunaraq istər ekzokrin və istərsə də endokrin vəzilərin makro-mikroskopik və mikroskopik tədqiqat üsulları; ultrastruktur, kraniometriya, rentgenoqrafiya, kompyuter tomoqrafiyası üsulları; işıq mikroskopu, böyüdücü aparatlar, ştangen pərgar, xətkeşlər, rəqəmsal rentgen apparatı, elektron mikroskop, KT aparatı, antropometrik və bioimpedansometriya üsulları tədbiq olunmuşdur.

Alınan nəticələr və yenilik: İlkin nəticələr əldə edilmişdir. İlk dəfə olaraq insanın və bəzi onurğalı heyvanların uşaqlıq yolu dəhlizinin vəzi və limfoid törəmələrinin, morfofunksional xüsusiyyətləri aşkar edilmiş, morfometrik xarakteristikasının yaş, fərdi və cinsi dəyişkənlikləri, eksperimentdə qaraciyərdə limfa və mikrosirkulyator dövran arasında qarşılıqlı əlaqə, qanadabənzər-əng yarığının tipləri, normada yaş dövrlərindən asılı olaraq qadın kiçik çanağının topoqrafo-anatomik xüsusiyyətləri, gənclik yaşı dövründə olan qızların somatotipləri, bədən kütləsi indeksi və s.  müəyyənləşdirilmişdir.

İşin tədqiq edilmə dərəcəsi:

             Tədqiqat nəticəsində əldə olunmuş dəlillər əsasında tədqiqat nəticəsində əldə olunmuş məlumatlar jurnal və konfrans materiallarında dərc edilmişdir. 2016-2020-ci hesabat dövründə 2 elmi monoqrafiya (“Многоклеточные железы стенок пищеварительной и дыхательной систем (вопросы функциональной морфологии)” -В.Б.Шадлинский,Д.Б.Никитюк,Л.Л.Колесников, Д.В.Баженов, Н.Т.Алексеева, С.В.Клочкова. R.F.,Voronej-2017, 278s.;  “Клиническая анатомия околоносовых пазух” -  В.Б.Шадлинский, A.С.Aбдуллаев, R.V.Şad-linskaya. Bakı-2017,175s.), 194 məqalə (o cümlədən 11 elmi-publistik – “Azərbaycan qazeti”, “Tibb qazeti”, “Xalq” qazeti “Ailə  həkimi – elmi-kütləvi tibbi jurnal və 210 tezis dərc olunmuşdur. Məqalə və tezislərin 94-ü xarici jurnal  (журнал “Морфология” – Sant-Peterburq”; «Морфологические ведомости» - Москва; “Журнал анатомии и гистопатологии” - Москва; Astana medical Journal; Експериментальная и клиническая медицина – Тбилиси; «Вестник, Витебского государственного медицинского университета»;  Российский журнал – «Гастроэнтерологии, Гепатологии, Колопроктологии»; «Медицин-ский вестник Башкортостана» - Ufa, Rusiya Federasiyası; «Евразийский Союз Ученых» (Ежемесячный научный журнал); «Известия высших учебных заведений поволжский регион (Медицинские науки)»; «Сеченовский вестник». Moskva, Rusiya Federasiyası; «Проблемы современной морфологии человека», Москва; «Neuroscience and Behavioral Physiology»; «Morphology, Physiology, Pathology. Archiveuromedica” Hannover;  «İnternational Journal of Medicine Research»; «Journal of morphology and anatomy». Brüssel, Belçika; East European Scientific Journal. Wschodnio-europejskie Czasopismo Naukowe (Медицинские науки), Warsaw, Poland; «Archiv euromedica».  Hannover, Almaniya; MEDICAL SCIENCES «Colloquium-journal» (Earth Sciences Medical sciences Veterinary science Biological Sciences), Warsaw, Poland; «International Journal of Medicine Research” - İssue İndian; PANAS) və elmi konfrans materialları toplusunda (Материалы Всеросийской   научно-практической конференции «Проблемы современной морфологии человека», посвященная 90-летию кафедры анатомии ГЦОЛИФК и 85-летию со дня рождения з.д.н. РФ, члена-корреспондента РАМН, профессора Б.А. Никитюка; Материалы XIII и XIV съездов Международной ассоциации морфологов. «Морфология». Sankt-Peterburq, Rusiya Federasiyası; Сборник научных материалов международной конференции, посвященной к 80-летию со дня рождения профессора Р.И.Асфандярова. Həştərxan Rusiya Federasiyası; Материалы XXIII ежегодного Международного Конгресса «Гепатология сегодня»  «Актуальные вопросы анатомии»,  посвященная  125-летию  проф. В.И.Ошкадерова. сборник материалов международной научно-прак­тической конференции  - Беларусь; Euro medica hannover – 2017 (İnternationaler Kongress and Fachmesse), Stuttgart; Annals of anatomy vol.230S-2020. Abstract part I, 27th International Symposium on Morphological Sciences; Abstract book of I İnternational Confere Genetic Diseases: Problems and Persper; The 2-nd International congress on sports,  Anthropology,Nutrition,Anatomy and Radiology, Nevşehir, Turkey) dərc olunmuşdur.

           Qalan məqalə və tezislər Azərbaycanın nüfuzlu tibb jurnallarında - (JTCEM (Nəzəri, klinik və eksperimental morfologiya jurnalı «Sağlamlıq», “Azərbaycan təbabətinin müasir nailiyyətləri“ jurnalı, «Azərbaycan Tibb Jurnalı», “Azərbaycan məktəbi” (elmi-nəzəri, pedaqoji jurnal), Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının xəbərləri (biologiya və tibb elmləri), “Journal of life sciences and biomedicine”

Azərbaycan Allerqologiya və klinik immunologiya jurnalı (Elmi-praktik jurnal).

Ə.Əliyev adına elmi-praktik jurnal “Elm və tibb”) və keçirilən elmi konfranslarda (Azərbaycanda anatomiya məktəbinin banisi ə.e.x. professor K.Ə. Balakişiyevin anadan olmasının 110 illik yubileyinə həs olunmuş Belnəlxalq Elmi Konfransın materiallarının toplusu; REA-nın akademiki, ə.e.x, professor V.B. Şadlinskinin anadan omasının 80 llik yubileyinə həsr olunmuş toplu. ə.e.x., prof. R.Ə. Əsgəro-vun anadan olmasının 85 illik yubileyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans materialları; ATU-nun İnsan anatomiyası və tibbi terminologiya kafedrasının yaradılmasının 100 illik yubileyinə həsr olunmuş beynəlxalq elmi-praktik konfrans materiallarının toplusu; Ə. Əliyevin 120 illik yubileyi münasibətilə ATU-da keçi-rilən elmi-praktik konfransın materialları; akademik Zərifə Əziz qızı Əliyevanın anadan olmasının 94-cü ildönümü elmi-praktik konfransın materialları; ə.e.x., professor A.Ə. Axunbəylinin anadan olmasının 80 illik yubileyinə həsr olunmuş elmi konfransın materialları; Azərbaycan Dövlət Müstəqilliyinin bərpasının 25-ci ildönümünə həsr olunmuş təbabəyin aktual probləmləri elmi-praktik konfransın materialları; t.e.d., professor, S. H. Axundovun  120 illiyinə həsr edilmiş elmi-praktik konfransın materialları; dosent E.A.Tarıverdiyevanın anadan olmasının 80-illiyinə həsr olunmuş materiallar; tibb elmləri doktoru, professor, Surxay Heydər oğlu Axundovun anadan olmasının 120 illiyinə həsr edilmiş elmi-praktik konfransın materialları; Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyinə həsr olunmuş ATU-da keçirilən Otorinolorinqologiya üzrə Beynəlxalq Elmi-Praktiki konqresin tezisləri; doktorantların və gənc tədqiqatçıların XXII Respublika Elmi Konfransının materialları; AMEA-nın müxbir üzvü, ə.e.x., prof. D.V. Hacıyevin  90 illik yubileyinə həsr olunmuş elmi konfransın materialları; BDU-nun nəzdində Tibb fakültəsinin 100 illik yubileyinə həsr olunmuş təbabətin aktual problemləri - beynəlxalq elmi-praktik konfransın materialları; ATU-nun Uşaq cərrahlığı kafedrasının yaranmasının 80 illiyinə həsr olunmuş uşaq cərrahiyyəsi üzrə elmi-praktiki konqress materialları;  Tibbin görən gözü -Şua diqnostikasinin aktual prob. həsr olunmuş beynalxalq elmi praktik konfransin materiallari; ə.e.x., prof. M.M Davatdaronanın 85 illik yubileyinə həsr olunmuş Beynalxalq elmi konfransın materialları) nəşr olunmuşdur.

İşin tətbiq sahəsi:

             İnsan anatomiyası və tibbi terminologiya kafedrası (mühazirə materialları), məhkəmə təbabəti, patoloji anatomiya, üz-çənə cərrahlığı, otolaringologiya, qastroenterologiya, digestologiya, nutrisiologiya, onkologiya, mamalıq və ginekologiya kurslarında mühazirə və seminarlar.

     II. ELMİ  KADR  HAZIRLIĞI (2016-2020-ci illərdə mərhələlər üzrə):

    A.   2016-2020- ci il hesabat dövrü ərzində tamamlanmış elmi işlər:

       I elmi-tədqiqat işi: “İnsanın bətnxarici inkişafında ğöz yuvasının aşağı yarığının morfoloji və ölçü ğöstəricilərinin xüsusiyyətləri”

Elmi rəhbər:  ə.e.x.,t.ü.e.d., prof.V.B.Şadlinski

İcraçı: ass. S.D.Qarayeva

         Dissertasiya işinin mövzusu və iddiaçının elmi rəhbəri ATU-un I müalicə-profilaktika fakültəsinin 22 may 2014-cü il tarixli iclasında (protokol №8) təsdiq olunub.

Nəticə: Bətnxarici inkiafda müxtəlif kəllə formalarına malik insanlarda gözyuvasıaltı yarığın forma, ölçü göstəricilərinin yaş və cinsi xüsusiyyətini müəyyənləşdirilmişdir. Göz yuvasında aparılan müxtəlif oftolmoloji, cərrahi və neyrocərrahi müdaxilələr zamanı kəllənin bir sıra tipoloji xüsusiyyətlərinin yenidən işlənilməsini gündəmə gətirir. Bu baxımdan göz üçün yuva funskiyası yerinə yetirən və qonşu törəmə və boşluqlarla çoxsaylı əlaqəyə girən gözyuvasının, eləcə də onun göz yuvasıaltı yarığının morfoloji ölçü göstəricilərinin individual, yaş aspektində əldə etdiyi dəyişikliklərin öyrənilməsi əhəmiyyətlidir.

Tədqiqat obyektiolaraq ATU-nun İnsan anatomiyası kafedrasının fundamental muzeyində saxlanılan, müxtəlif yaş qruplarını əhatə edən pasportlaşdırılmış, müxtəlif cinslərə malik insan kəllələrindən istifadə olunmuşdur.

Kafedralararası konfransda və aprobasiya seminarında geniş müzakirədən sonra ATU-un nəzdində fəaliyyət göstərən FD 03.013 Dissertasiya şurasında 05.noabr 2019-cu ilin dekabr ayında müdafiə olunub   və Azərbaycan Respublikası prezidenti yanında AAK-ın 28 dekabr 2019-cu il tarixli qərarı ilə ona tibb üzrə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsi verilmişdir.

II elmi-tədqiqat işi: “Postnatal ontogenezdə insanda və eksperimentdə uşaqlıq yolu dəhlizinin kiçik vəzi və limfoid törəmələrinin makromikroskopik anatomiyası və morfogenezinin qanunauyğunluqları  ”

Elmi məsləhətçi:                            t.ü.e.d., professor B.M.Hüseynov

İcraçı:                                             baş müəllim, t.ü.f.d. S.V.Şadlinskaya

Elmi Şurada təsdiq olunma tarixi: Doktorluq dissertasiyası işinin mövzusu və iddiaçının elmi məsləhətçiləri Azərbaycan Tibb Universitetinin Böyük Elmi Şurasının 24 aprel 2018-ci il tarixli iclasında təsdiq olunub.

Nəticə: Tədqiqatın məqsədi insanın bətnxarici inkişaflında normada, daxili qadın cinsiyyət orqanlarının bəzi anomaliyaları zamanı və eksperimentdə uşaqlıq yolu dəhlizinin kiçik vəziləri və limfoid aparatı barədə kompleks makro-mikroskopik dəlillərin əldə edilməsi olmuşdur.

Tədqiqat nəticəsində müəyyən olunmuşdur ki. Uşaqlıq yolu dəhlizinin divarlarında çoxsaylı borulu-alveollu vəzilər vardır və onlar qızlar anadan olduqda artıq formalaşmış olurlar. Vəzilərin ən çox miqdarı və ən böyük ölçüləri  1-ci yetkinlik yaşı dövründə müşahidə olunur. Vəzilərdə involyutiv dəyişikliklər  2-ci yetkinlik yaşı dövründən başlayır.  İnsanın uşaqlıq yolu dəhlizinin limfoid törəmələri əsasən vəzilərin çıxarıcı axacaqlarının və başlanğıc şöbələrinin yaxınlığında yerləşən diffuz limfoid toxuma və limfoid düyüncüklər ilə təmsil olunurlar. Limfoid törəmələr maksimal inkişafa erkən uşaqlıq yaşı dövründə çatırlar. Bu yaş dövründən sonra tədricən involyutiv dəyişikliklər qeyd olunur. Bütün postnatal ontogenez boyunca uşaqlıq yolu dəhlizinin vəzilərinin və limfoid törəmələrinin ölçü göstəricilərinin gradiyenti müşahidə olunur. Reproduktiv yaşda olan qadınlarda uşaqlıq yolu dəhlizinin kiçik vəzilərinin və limfoid törəmələrinin morfometrik göstəriciləri yumurtalıq-atbaşı tsikli ərzində dəyişir. Belə ki, yumurtalıq-aybaşı tsiklin sekresiya fazasında vəzilərin və limfoid törəmələrin sayı və ölçüləri artır, deskvamasiya fazasında bu göstəricilər minimal olurlar, proliferasiya fazasında isə aralıq mövqe tuturlar. Daxili qadın cinsiyyət orqanlarının anomaliyaları zamanı uşaqlıq yolu dəhlizinin anatomik quruluşu dəyişilməmiş  yenidoğulmuş qızlarda bu orqanın vəzi və limfoid aparatları əhəmiyyətli dərəcədə reqressiya uğrayırlar. Tədqiqatın eksperimental hissəsində sübut edilmişdir ki, siçovulların uşaqlıq yolu dəhlizinin vəziləri və limfoid strukturları naftalan vannalarının təsirinə qarşı yüksək həssaslığa malikdirlər.

Hesabat dövrü ərzində dissertasiyanın materialları üzrə «Azərbaycan  təbabətinin müasir nailiyyətləri» (Bakı, Azərbaycan), və «Annals of Anatomy». (Münhen, Almaniya, “SCOPUS” beynəlxalq xülasələndirmə və indeksləmə sistemi daxil)  jurnallarında 2 məqalə dərc edilmişdir.

Müəllif tərəfindən «Интенсивность лимфоидно-железистых взаимоотно-шений на протяжении постнатального онтогенеза» mövzusunda    Azərbaycan Tibb Universitetinin  İnsan anatomiyasi və tibbi terminologiya kafedrasinin 100 illik yubileyinə həsr olunmuş Beynəlxalq Elmi-praktik Konfransda çıxış edilmişdir.      

 A.  2016-2020- ci il hesabat dövrü ərzində t.e.d. elmi dərəcəsinə namizəd  olan elmi işlər: III ELMİ İŞ:   Normada insanda və eksperiment yolu ilə yoğun bağırsa-ğın vegetativ sinir təchizatının quruluş təşkilinin öyrənilməsi

Elmi məsləhətçilər:                                       t.e.d,   professor  İ.İ. Markov,

                                                                        t.e.d.,  professor   B.M. Hüseynov  

 İddiaçı:                                                              t.ü.f.d., ass. Babayeva R.E.    

Elmi Şurada təsdiq olunma tarixi: Dissertasiya işinin mövzusu və iddiaçının elmi məsləhətçiləri Azərbaycan Tibb Universitetinin Böyük Elmi Şurasının 25 dekabr 2018-ci il tarixli iclasında təsdiq olunub.

Tibb elmləri doktoru elmi dərəcəsi almaq üçün nəzərdə tutulan «Yoğun bağırsağın vegetativ sinir təchizatının quruluş təşkilinin normada insanda və eksperiment yolu ilə öyrənilməsi» adlı dissertasiya işinin (elmi məsləhətçilər: t.e.d., professor Markov İ.İ., t.e.d., professor Hüseynov  B.M.) mövzusu, təqvim planı və elmi məsləhətçilər 05.12.2018-ci il tarixində Azərbaycan Tibb Universitetinin Elmi Şurasında təsdiq olunmuşdur. 

İşin aktuallığı onunla müəyyən olunur ki, yoğun bağırsağın vegetativ innervasiyasının struktur təşkilinin öyrənilməsi yalnız onun funksiyasının reflektor tənzimi prinsiplərinini anlamaq üçün deyil, eyni zamanda bir sıra patoloji dəyişikliklərin mexanizminin dəqiqləşdirilməsi üçün də vacibdir.

Tədqiqatın məqsədi normada insanda və eksperimentdə heyvanlarda yoğun bağırsağın vegetativ sinir təchizatının təşkilinin qanunauyğunluqlarının aşkar olunmasıdır.

Tədqiqatın materialı. İnsanın bətnxarici inkişafın müxtəlif yaş dövrlərinə və hər iki cinsə aid 80 meyitindən götürülmüş yoğun bağırsağın müxtəlif hissələri;  Yoğun bağırsağın cərrahi müdaxilələr nəticəsində əldə olunmuş 50 ədəd rezeksiya və biopsiya materialı;  30 növü bəlli olmayan, cinsi yetişkənlik dövrünə çatmış siçovuldan alınmış yoğun bağırsağın müxtəlif hissələri.

Tədqiqatın metodları. Tədqiqatda argirofil strukturların aşkar edilməsi üçün gümüş duzlarının və barium məhlulunun damardaxili və damarxarici yeridilməsinə əsaslanan universal impreqnasiya və elektron mikroskop üsullarından istifadə edilir. Tədqiqat nəticəsində alınacaq rəqəm göstəricilərinin hesablamaları “MS EXCEL-2016” и “SPSS-22” statistik paket proqramlarında istifadə etməklə, variasion statistik üsulu ilə aparılır.

Tədqiqatda nəzərdə tutulan nəticələr:  İlk dəfə olaraq həm işıq və həm də elektron mikroskopik səviyyədə yoğun bağırsağın sinir düyünlərində neyrohemal əlaqələrin olması aşkarlanacaqdır. İlk dəfə olaraq həm işıq və həm də elektron səviyyədə yoğun bağırsağın sinir düyünlərində neyrositlərin sinsitial əlaqələri barədə dəqiq məlumatlar alınacaqdır.          İlk dəfə olaraq həm işıq və həm də elektron səviyyədə yoğun bağırsağın sinir düyünlərində ikinüvəli neyrositlərin yaranması ilə nəticələnən  sitoplazmatik sinsitial qovuşmanın müxtəlif mərhələləri tədqiq olunacaqdır. İlk dəfə olaraq yoğun bağırsağın sinir düyünlərində hemato-gangliion bariyeri barədə konsepsiyanı təkzib etməyə imkan verən hemato-neyron və limfo-neyron əlaqələr müəyyən ediləcəkdir. Tədqiqatdan alınacaq nəticələr yoğun bağırsağın vegetativ innervasiyasına dair bilikləri daha da zənginləşdirəcək və genişləndirəcəkdir.

Tədqiqatın praktiki əhəmiyyəti. Alınacaq məlumatlar yoğun bağırsağın motor funksiyasının pozulması ilə müşayiət edilən bir sıra patologiyaların yaranma mexanizmlərinin tam öyrənilməsinə imkan yaradacaqdır. Tədqiqat nəticəsində argirofil strukturların aşkar edilməsi üçün gümüş duzlarının və barium məhlulunun damardaxili və damarxarici yeridilməsinə əsaslanan universal impreqnasiya üsulu hazırlanacaqdır. Tədqiqatın nəticələrindən insan anatomiyası, histologiya, cərrahiyyə, daxili xəstəliklər kafedralarında keçirilən mühazirələrdə və təcrübə məşğələlərində, həmçinin həkimlər və rezidentlər üçün rəhbərliklərin hazırlanmasında istifadə edilə bilinər.

Hal-hazırda dissertasiya üzərində işlər təqvim planına uyğun olaraq davam etdirilir. Belə ki, dissertasiya mövzusu üzrə elmi ədəbiyyatda rast gəlinən məlumatlar, meyit və biopsiya materialları toplanmışdır. Tədqiqatın universal impreqnasiya üsulunun texnikası mənimsənilmiş, meyit və biopsiya materialları üzərində universal impreqnasiya üsulu ilə tədqiqatlar aparılmışdır. Alınmış nəticələri protokollaşdırılmış və onların analizi aparılmışdır. Əldə olunmuş məlumatlar əsasında cədvəl, qrafik və diaqramların tərtib edilmişdir.

Əldə olunmuş məlumatlar əsasında «Sağlamlıq» (Bakı, Azərbaycan) və «Nəzəri, klinik və eksperimental morfologiya jurnalı» (Bakı, Azərbaycan, “РИНЦ” beynəlxalq xülasələndirmə və indeksləmə sisteminə daxil) jurnallarında 3 məqalə və 4 tezis dərc olunmuşdur. Alınmış nəticələr barədə Azərbaycan Tibb Universitetinin  İnsan anatomiyasi və tibbi terminologiya kafedrasinin 100 illik yubileyinə həsr olunmuş Beynəlxalq Elmi-praktik Konfransda  «Qarın aortasının tək visseral şaxələri sistemində qan və limfa cərəyanının tənzimlənməsinin morfoloji əsaslandırılması» mövzusunda məruzə edilmişdir.

Planlaşdırılan işlər:

1. Alınmış dəlillərin təhlil edilməsi və onların müasir elmi ədəbiyyatda rast gəlinən məlumatlarla müqayisə edilməsi. Dissertasiyanın  «Alınmış nəticələrin müzakirəsi» fəslinin ilkin variantının hazırlanması. Yerli və xarici ölkələrdə keçirilən elmi konfranslarda tədqiqatın nəticələri barədə məruzələr edilməsi. Dissertasiya mövzusu üzrə məqalə və tezislərin dərc olunmasının davam edilməsi. Əldə olunmuş nəticələrin ali tibb təhsili müəssisələrində və təcrübi təbabətin müvafiq sahələrində tətbiq edilməsi üçün təkliflərin hazırlanması. Dissertasiyanın şəxsi tədqiqatların nəticələrinə həsr olunmuş fəsillərinin son variantının hazırlanması.

2. Dissertasiyanın  «Alınmış nəticələrin müzakirəsi» fəsli və «Nəticələr» bölməsi üzərində işlərin tamamlanması. Ədəbiyyat siyahısının son variantının hazırlanması. İnsan anatomiyası kafedrasının iclasında və kafedralararası elmi konfransda dissertasiya işinin ilkin müzakirəsinin keçirilməsi. İlkin müzakirədə dissertasiyaya edilən irad və təklifləri nəzərə almaqla onun son variantının hazırlanması. Dissertasiyanın aprobasiya şurasında müzakirəsinin keçirilməsi. Dissertasiyanın son variantının açıq müdafiəyə təqdim olunması. 

2016-2020- ci il hesabat dövrü ərzində tibb üzrə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsinə idiia edilən elmi işlər:

      I elmi-tədqiqat işi: “İnsanın bətnxarici inkişafında ğöz yuvasının aşağı yarığının morfoloji və ölçü ğöstəricilərinin xüsusiyyətləri”

Elmi rəhbər:  ə.e.x.,t.ü.e.d., prof.V.B.Şadlinski

İcraçı: ass. K.Ç.Quliyeva

         Dissertasiya işinin mövzusu və iddiaçının elmi rəhbəri ATU-un I müalicə-profilaktika fakültəsinin 20 may 2016-cı il tarixli iclasında (protokol №8) təsdiq olunub.

Nəticə: Postnatal ostntogenezin müxtəlif mərhələlərində insan kəllələrinin qanadabənzər-əng yarığının formalarının kəllənin beyin və üz hissəsinin kraniotipləri ilə qarşılıqlı əlaqəsi, eləcə də  həmin yarıqla ona qonşu anatomik strukturlar (Girdə dəlik, əsas-damaq dəliyi, almacıq qövsü, böyük damaq kanalının yuxarı dəliyi, göz yuvasının aşağı-bayır bucağı) arasındakı qarşılıqlı əlaqə  öyrənilmişdir. 

Qarşıya qoyulan məqsədə çatmaq üçün morfometrik, kranioskopik, kraniometrik, rengenoqrafik, kompüter-tomoqrafik və statistik müayinə üsullardan istifadə olunmuşdur.

Tədqiqat işi təqvim-mövzu planında nəzərdə tutulmuş qaydada (2016-2019-cu illər) yerinə yetirilmiş və ilkin sənədlərin yoxlanılması komissiyasında müsbət rəy alınmışdır. Universitet rektorunun əmrinə əsasən mart ayının 4-də həmin işin kafedralararası ilkin müzakirəsi aparılmalı idi. COVİD-19 pandemiyası ilə əlaqədar olaraq müzakirənin aparılması mümkün olmamışdir.

Morfoloji müayinələrin nəticələri müxtəlif yaş dövrlərində qanadabənzər-əng yarığının xətti ölçülərinin, eləcə də arxa divarının ortası ilə qonşu sümük strukturlar arasındakı məsafənin orta qiymətinin statistik cəhətdən əhəmiyyətli dərəcədə fərdi, yaş və cinsi xüsusiyyətlərə malik olduğunu, yarığın forma və tiplərinin müxtəlif tipli kəllələrdə geniş variyasiyaya uğradığını göstərdi.

Əldə olunmuş morfometrik və kraniometrik göstəricilərdən kəllənin parametrləri də nəzərə alınmaqla fraqmentləşmiş kəllənin məhkəmə-tibbi ekspertizası və kəllə sümüklərinin patoloji anatomik münayinəsi zamanı da istifadə etmək olar. Qanadabənzər-əng yarığı ilə müəyyən məsafadə yerləşmiş qonşu anatomik strukturlar arasındakı məsafənin (kəllənin kraniotipləri nəzərə alınmaqla) yaş və cinsi xüsusiyyətlərinin müəyyənləşdirilməsi qanadabənzər-damaq çuxurunda yerləşmiş kəllə sinirləri və damarlar üzərində əməliyyat aparmaq üçün neyrocərrahlara, üz-çənə cərrahlarına və otolarinqoloqlara yeni əməliyyat üsullarının seçilməsində köməklik göstərə bilər.

      II elmi-tədqiqat işi: “İnsanın bətnxarici inkişafının müxtəlif yaş dövrlərində üz kəlləsinin asimmetriyası”

Elmi rəhbərlər:  ə.e.x.,t.ü.e.d., prof.V.B.Şadlinski,

İcraçı: ass.S.A.Əliyeva

         Dissertasiya işinin mövzusu və iddiaçının elmi rəhbəri ATU-un I müalicə-profilaktika fakültəsinin 24 aprel 2017-ci il tarixli iclasında (protokol №08) təsdiq olunub.

Nəticə: Hesabat dövrü ərzində tibb üzrə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsi almaq üçün nəzərdə tutulan iş başa çatdırılmış və sənətlər ilkin materialların yoxlanılması üçün komissiyaya təqdim edilmişdir.

         Tədqiqatın məqsədi insanın bətinxarici inkişafının bir sıra yaş dövrlərinə aid müxtəlif formalı üz kəllələrində asimmetriyanın təzahür dərəcəsini öyrənmək olmuşdur.  Tədqiqat nəticəsində müəyyən olunmuşdur ki, “Yelpik”  kranioloji tədqiqat metodu ilə müxtəlif formalı üz kəlləsinin yuxarı, aşağı və yan hissələrində ayrı-ayrı morfometrik göstəricilərin sağ və sol tərəfdə fərqlərini yüksək dəqiqliklə aşkar etmək mümkündür. Üz kəlləsində "Aşağı yelpik”in məsafələrində asimmetriya digər yelpiklərə nisbətən daha yaxşı ifadə olunur. Tədqiq edilən ölçülərdə əhəmiyyətli cinsi fərqlər "Yuxarı yelpik"də enli üzlü kəllələrdə nasionla zigion arasındakı məsafədə, "Yan yelpik"də orta üzlü kəllələrdə zygionla armudu dəliyin bayır kənarı arasındakı məsafədə, "Aşağı yelpik"də uzun üzlü kəllələrdə prostionla armudu dəliyin bayır kənarı arasındakı məsafədə müşahidə edilir.  İnsanın bətnxarici inkişafının müxtəlif yaş dövrlərində üz kəlləsinin asimmetriyasının ifadəlik dərəcəsininin öyrənilməsi göstərmişdir ki, erkən uşaqlıq yaş dövrünə aid kəllələrdə 12 məsafədən 5-də asimmetriya müşahidə edilməyib. Üz kəllələrində asimmetriya 4-12 yaşlı uşaqlarda, yeniyetmələrdə və ahıl yaşda insanın bətnxarici inkişafının digər yaş dövrlərinə müqayisədə üz kəlləsində asimmetriya daha kəskin ifadə olunur. Göz yuvalarının, xarici burunun, əng sümüyünün forma və ölçüləri üzdə asimmetriyanın formalaşmasında əhəmiyyətli rol oynayırlar. Üz kəlləsində asimmetriyanı öyrənmək üçün rentqenoloji və maqnit-rezonans tomoqrafiya müayinə üsulları az informativdirlər. Bu tədqiqat üsulu üz kəlləsinin xətti ölçülərini yüksək dəqiqliklə müəyyən etməyə imkan vermir. Kompüter tomoqrafiya üsulu ilə isə müxtəlif müstəvilərdə kraniometrik göstrəiciləri dəqiq müəyyən etmək olur.  

          Hesabat dövrü ərzində dissertasiyanın materialları üzrə «Azərbaycan tibb jurnali» (Bakı, Azərbaycan, “SCOPUS” beynəlxalq xülasələndirmə və indeksləmə sistemi daxil) və «Nəzəri, klinik və eksperimental morfologiya jurnalı» (Bakı, Azərbaycan, “РИНЦ” beynəlxalq xülasələndirmə və indeksləmə sisteminə daxil) jurnallarında 2 məqalə dərc edilmiş, 1 məqalə «Azərbaycan  təbabətinin müasir nailiyyətləri»  jurnalına (Bakı, Azərbaycan) çapa verilmişdir.

          Müəllif tərəfindən «Üz kəlləsində asimmetriyanın təyininin nəticələri» mövzusunda Azərbaycan Tibb Universitetinin İnsan anatomiyasi və tibbi terminologiya kafedrasinin 100 illik yubileyinə həsr olunmuş Beynəlxalq Elmi-praktik Konfransda çıxış edilmişdir.

      III elmi-tədqiqat işi: “Müxtəlif yaş dövrlərində qadın kiçik çanağının və onun bəzi orqanlarının morfometrik, topoqrafik xüsusiyyətləri”

Elmi rəhbərlər:  professor.E.Ə.Xıdırov,

İcraçı: ass. Ş.F.Qanbayeva

         Dissertasiya işinin mövzusu və iddiaçının elmi rəhbəri ATU-un I müalicə-profilaktika fakültəsinin 24 aprel 2017-ci il tarixli iclasında (protokol №08) təsdiq olunub.

Nəticə: Hesabat dövrü ərzində tibb üzrə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsi almaq üçün nəzərdə tutulan dissertasiya   işi başa çatdırılmışdır.

İşin məqsədi müxtəlif yaşlı qadın çanağının formalarının və konfiqurasiya xüsusiyyətlərinin aşkarlanması üçün hərtərəfli kompleks osteometrik qiymətləndirmə aparmaq; həmçinin, əldə olunan dəlillər nəzərə alınmaqla çanağın forması və osteometrik səciyyələri ilə birlikdə uşaqlığın və yumurtalıqların parametrlərinin dəyişkənliklərinin qarşılıqlı vəhdətdə öyrənilməsindən ibarətdir.

Klinikada və antropologiyada çanağın müayinəsi baxma, əlləmə, ölçmə (osteometriya) yolu ilə aparılmışdır. Çanağın formalarından asılı olaraq uşaqlığın və yumurtalıqların morfometrik ölçüləri USM vasitəsilə aparılmışdır. Aparılan tədqiqatların nəticələri ilk dəfə olaraq,müxtəlif yaşlı qadınların çanağının pelviometrik xüsusiyyətlərinin innovativ üsullarla anatomo-morfoloji baxımdan müəyyən edilməsini söyləməyə əsas verir. Elmi-praktik nöqteyi-nəzərdən həmin qadınların çanağının fərdi-tipioloji, yaş və quruluş xüsusiyyətlərinə aid maraqlı nəticələr əldə edilibdir. Bununla yanaşı, uşaqlığın və yumurtalıqların anatomik,eləcədə morfometrik səciyyətlərinin dəyişkənliyi çanağın ölçüsü və osteometrik xarakteristikası ilə müqayisəli olaraq öyrənilib, onlarla qarşılıqlı vəhdətdə təhlil aparılıbdır. Ilk dəfədir ki, çanağın ölçülərini və anatomik formalarını nəzərə alaraq,uşaqlığın və yumurtalıqların morfometrik parametrlərinin proqnozunu söyləmək üçün çox etibarlı meyarlar əldə edilibdir.

    Qadın çanaqlarının anatomik, fərdi-tipioloji, yaş və metrik (ölçü) xüsusiyyətlərinin dəlilləri mamalıq praktikasında, məhkəmə təbabəti mütəxəssislərinin, cərrah və travmatoloqların işlərində  böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bununla bərabər, qadın çanaqlarının osteometrik parametrləri, onların formalarının anatomik variantları,həmçinin,uşaqlıq və yumurtalıqların morfometrik səciyyələnməsi haqqındakı məlumatlar ATU-nun insan anatomiya və tibbi terminologiya, mamalıq və ginekologiya, məhkəmə-təbabəti, şüa diaqnoqstikası və radiologiya,eləcə də BDU-nun antropologiya və Azərbaycan Dövlət Bədən Tərbiyəsi və  İdman Akademiyası kafedralarınin tədris prosesində  istifadə oluna bilər.

2016-2020- ci il hesabat dövrü ərzində t.ü.f.d. elmi dərəcəsinə namizəd  olan elmi işlər:

I elmi-tədqiqat işi: “Normada 16-20 yaşlı qızların bədən quruluşu tiplərinin anatomik xüsusiyyətləri və fiziki inkişafının antropometrik göstəriciləri”

Elmi rəhbərlər:  professor.M.Q.Allahverdiyev,

İcraçı: ass. Ə.K.Kəsəmənli

         Dissertasiya işinin mövzusu və iddiaçının elmi rəhbəri Azərbaycan Tibb Universitetinin I müalicə-profilaktika fakültəsinin 15 dekabr 2017-ci il tarixli iclasında təsdiq olunub.

İşin əhəmiyyəti və aktuallığı: Hazırda anatomo-antropometrik profilli elmi-tədqiqat işlərinin sayının kifayət qədər çox olmasına baxmayaraq, müxtəlif yaş və cins qrupları nümayəndələrinin, xüsusilə də keçid yaşı dövründə orqanizmi daha çox zəifləmiş qızların bədən quruluşunun konstitusional xüsusiyyətləri müasir elmi ədəbiyyatda öz əksini lazımi dərəcədə tapmayıb. Hal-hazırda, əlbəttə ki, həmin yaş qrupu (16-20 yaş) çərçivəsində ardıcıl intervallı illər üzrə (16-yaşlı, 17-18-19-20-yaşlı qızların dəlillərinin qiymətləndirilməsi) ayrı-ayrılıqda müvafiq tədqiqatlar aparılması daha münasib hesab edilir. Ento-regional spesifikliyin mövcudluğunun müasir anatomo-antropoloji tədqiqatlarla dəfələrlə sübuta yetirilməsi müvafiq ədəbiyyat nümunələrində öz əksini tapmışdır. Bütün bunların təhlilindən belə nəticəyə gəlmək olur ki, müəyyən qrup azərbaycanlı qızların fiziki inkişaf dərəcəsi haqqında təsəvvürə malik olmaq üçün müasir üsullarla təftiş aparılmasının vacibliyi göz qabağındadır.

İşin məqsədi: İşin məqsədi 16-20 yaş dövrünə aid qızların somatotiplər üzrə bədən qurulyşlarının hansı somatotipə mənsubluğunun anatomik xüsusiyyətlərini müəyyənləşdirməkdən, eləcə də onların fiziki inkişafının antropometrik göstəricilərinin əldə olunmasından və təhlil edilib qiymətləndirilməsindən ibarətdir.

İşin tədqiqat obyekti: Bakı şəhərində yaşayan və təhsil alan 16-20 yaşlı qızlar.

İşin metodları: Kompleks antropometriya üsulu ilə (24) 16-20 yaşlı qadın və qızlarda fiziki inkişafı səciyyələndirən geniş spektrli antropometrik parametrləri müəyyənləşdirmək planlaşdırılır. Bu baxımdan onların boyu (bədəninin uzunluğu) səhər saatlarında boyölçənlə, bədənin kütləsi – tibbi tərəzi (РП – 150 МГ) ilə təyin ediləcək. Bədənin və onun hissələrinin boylama, köndələn və dairəvi ölçülərini təyin etmək üçün böyük yoğun və sürüşən pərgarların, parça-ölçü lentlərinin vasitəsilə В.В.Бунак üsulundan (1925; 1941) istifadə etməklə aparılır. Bədənin komponent tərkibinin təhlili zamanı “АБ – 01 Медасс” cihazından istifadə edərək bioimpedansometriya üsulu ilə sümük, əzələ və piy toxumalarının mütləq (kq-larla) və faiz (bədənin ümumi kütləsinə olan nisbəti üzrə) miqdarları təyin edilir. (Котлярова 15).

Dissertasiya mövzusu üzrə müasir elmi ədəbiyyat məlumatları və tədqiqatın ilkin materialları toplanılmışdır. Mövzuya dair  tədqiqat nəticəsində əldə olunmuş məlumatlara əsasən məqalə və tezislər şəklində çapa təqdim edilmişdir.

İşin tətbiq sahəsi: İnsan anatomiyası, operativ cərrahlıq və topoqrafik anatomiya üzrə kurs, mühazirə və seminarlar.

       II ELMİ İŞ:   Sümük damağın və əngin alveol çıxıntısının anatomo-topoqrafik və morfometrik xüsusiyyətləri

Elmi rəhbər:          t.e.d.,  professor   İsayev A.B.                                                                       

İddiaçı:            ass. Babazadə K.Ş.                                    

Elmi Şurada təsdiq olunma tarixi: Dissertasiya işinin mövzusu və iddiaçının elmi rəhbəri Azərbaycan Tibb Universitetinin I müalicə-profilaktika fakültəsinin 6 mart 2019-cu il tarixli iclasında təsdiq olunub.

Nəticə: İşin gedişi zamanı tam kəllədə, kəllənin sagittal və frontal kəsiyində morfometrik, kranioskopik, kraniometrik, rentgenoloji, kompüter-tomoqrafik və variasion-statistik müayinə üsullarından istifadə etməklə insanın yetkin və ahıl yaş dövrlərində sümük damağın və əngin alveol çıxıntısının anatomo-topoqrafik və morfometrik xüsusiyyətlərini, eləcə də onların beyin və üz kəlləsinin kraniotipləri ilə qarşılıqlı əlaqəsi öyrəniləcəkdir.

İlk dəfə olaraq müxtəlif yaş qruplarından olan əng sümüyündə sümük damağın relyefi, əngin damaq çıxıntısının və damaq sümüyünün üfüqi səfhəsinin morfometrik göstəricilərinin fərdi, yaş və cinsi xüsusiyyətləri, eləcə də əngin alveol çıxıntısının və sümük damağın süngəri və kompakt maddələrinin arxitektonikası öyrəniləcəkdir.

İşin gedişi zamanı kranioskopik və  şüa diaqnostik üsulla sümük damaq üzərindəki kanal və dəliklərin (kəsici dəlik, kəsici  kanal, kəsici kanalın burun dəlikləri və damağın böyük dəlikləri) anatomo-topoqrafik xüsusiyyətlərinin, eləsə də bu törəmənin formalarının kəllənin beyin və üz şöbələrinin formalarından asılılığının qanunauyğunluqlarının müəyyənləşdirilməsini tədqiqatın üstünlüklərdən biri kimi qiymətləndirmək olar.

Sümük damağın və əngin alveol çıxıntısının yaş və cinsdən asılı olaraq  xətti ölçüləri, onun forma və tipləri haqqındakı məlumatlardan rengen və  kompüter-tomoqrafiyası müayinələri zamanı əldə olunmuş parametrlərin interpretasiyasında istifadə etmək olar. Sümük damaq üzərindəki kanal və dəliklərin (kəsici kanal, kəsici dəlik və damağın böyük dəliyi) topoqrafiyası, yaş və cinsi xüsusiyyətlərinin müəyyənləşdirilməsi həmin törəmələrdən keçən damar-sinir dəstəsi üzərində əməliyyat aparmaq üçün neyrocərrahlara, ortoped stomatoloqlara, üz-çənə cərrahlarına və otolarinqoloqlara yeni əməliyyat üsullarının seçilməsində  köməklik göstərə bilər.

Bu günə kimi 3 tezis, 2 məqaləsi çap olunmuş, 1məqalə, 3 tezis  çapa qəbul olunmuşdur. Tədqiqat işi təqvim-mövzu planında nəzərdə tutulduğu qaydada yerinə yetirilmişdir. Belə ki, annotasiya və təqvim-mövzu planı, eləcə də tədqiqatın məqsəd və vəzifələri işlənib hazırlanmış, mövzuya aid elmi ədəbiyyatlar toplanmış və onun ilkin təhlili aparılmış, istifadə olunacaq müayinə üsulları texniki cəhətdən mənimsənilmiş, dünya ədəbiyyatı ilə tanışlıq başa çatdırılmışdır. Ədəbiyyat icmalının ilkin variantı hazırlanmış, «Material və metodlar» fəsli hazırlanmış, məqalə və tezislərin hazırlanması və çapa verilməsinə başlanmışdır. «Ədəbiyyat siyahısı» fəslinin son variantı yekunlaşdırılmış, «Şəxsi tədqiqatlar» fəslinin ilkin variantı hazırlanmışdır. Alınmış nəticələrin statistik təhlili aparılmışdır.  Tədqiqat işinin qalan hissəsu təqvim-mövzu planına uyğun olaraq 2021-2025-ci illər üçün nəzərdə tutulmuşdur.

Hesabat dövrü ərzində aşağıda adları qeyd olunan konfranslarda iştirak etmiş və sertifikatlara layiq görülmüşdür.

ATU-nun İnsan anatomiyası və tibbi terminologiya kafedrasının yaradılmasının 100 illik yubileyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfransda çıxışına görə sertikata layiq görülmüş və 15 kredit balı qazanmışdır.   

Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin “Davamlı tibb təhsili üzrə elm və tədris tədbirlərinin akkreditasiyası qaydaları” əsasında davamlı tibbi təhsil üzrə akkreditasiya edilmiş “temporal sümük” kursunda iştirakına görə 8 kredit balı qazanmışdır .    

Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin “Davamlı tibb təhsili üzrə elm və tədris tədbirlərinin akkreditasiyası qaydaları” əsasında davamlı tibbi təhsil üzrə akkreditasiya edilmiş “Endoskopik sinus cərrahiyyəsi” kursunda iştirakına görə 8 kredit balı qazanmışdır.   

2016-2020- ci il hesabat dövrü dissertantlıq yolu ilə aparılan işlər:

     Elmi-tədqiqat işi: “Normada və toksikozlar zamanı qaraciyərin limfa sisteminin mikrosirkulyasiyasının qarşılıqlı əlaqəsi”

Elmi rəhbərlər:  ə.e.x.,t.ü.e.d., prof.V.B.Şadlinski,

                             ə.e.x., t.ü.e.d., prof.Q.Ş.Qarayev

İcraçı: dissertant. H.F.Xıdırova

         Dissertasiya işinin mövzusu və iddiaçının elmi rəhbəri ATU-un I müalicə-profilaktika fakültəsinin 20 may 2016-cı il tarixli iclasında (protokol №8) təsdiq olunub.

Nəticə: Hesabat dövrü ərzində tibb üzrə fəlsəfə  doktoru elmi dərəcəsi almaq üçün nəzərdə tutulan dissertasiya işi  başa çatdırılmış və onun ilkin materialları komissiya tərəfindən yoxlanılmışdır. Dissertasiya Azərbaycan Tibb Universitetinin İnsan anatomiyası və tibbi terminologiya, Histologiya embriologiya və sitologiya, Patoloyi fiziologiya kafedralarının və Elmi Tədqiqat Mərkəzinin əməkdaşlarının birgə  yığıncağında müzakirə olunmuşdur. Hal-hazırda dissertasiya müvafiq sənətlərlə birlikdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyasının Azərbaycan Tibb Universitetinin nəzdində fəaliyyət göstərən FD 2.08 Dissertasiya şurasının aprobasiya komissiyasına təqdim olunmuşdur.

İşin məqsədi müxtəlif yaş dövrlərində (22-35 və 36-60) normada və patologiyalar zamanı qaraciyər damarlarının morfoloji xüsusiyyətlərini və eksperimentdə ekzogen və endogen intoksikasiya modeli yaratmaqla qaraciyərdə limfa cərəyanı ilə mikrosirkulyator şəbəkə arasında olan qarşılıqlı əlaqəni, qaraciyərin limfa və qan damar strukturunda baş vermiş patoloji prosesin inkişaf mexanizmində oksidativ stresin rolunu aydınlaşdırmaq olmuşdur.

Tədqiqatlar Azərbaycan Tibb Universitetinin İnsan anatomiyası  və tibbi terminologiya kafedrasında müxtəlif yaş dövrlərinə aid  meyitlərdən  makromikroskopik təşrih metodu ilə (30 meyit üzərində) götürülmüş  qaraciyər preparatları və eksperimentlər isə həmin universitetin Elmi-Tədqiqat Mərkəzində 48 baş şinşilla cinsinə mənsub olan dovşan üzərində aparılmışdır. Bundan başqa ATU-nun Tədris Cərrahiyyə Klinikasında (20 pasiyent) və “MED-ERA” hospitalında (30 pasiyent) kompyutor və ultrasəs müayinələri nəticəsində canlı insanlarda qaraciyər damarlarının morfometrik xüsusiyyətləri  tədqiq olunmuşdur.

Alınmış nəticələr əsasında müasir diaqnostik vasitələrlə qaraciyərin IV seqmentində aşağıdakı venoz şaxələnmə variantları müəyyən edilmişdir.  İstər endotoksikoz, istərsə də ekzotoksikoz  modellərində  təcrübələrin müddətinə müvafiq olaraq norma ilə müqayisədə normal parametrlərin azalması müşahidə olunmuşdur. Toksikozun mənşəyindən asılı olmayaraq qaraciyərin  intoksikasiya markerlərinin  təcürbənin müddətinə mütənasib olaraq yüksəlməsi müşahidə olunmuşdur. Ekzogen intoksikasiya  müəyyən qədər inkişaf etdikdən sonra qaraciyərin pozulmuş metobolizmi sayəsində prosesə endogen intoksikasiya qoşulur.

Tədqiqatın praktiki əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, müasir müayinə metodlarından istifadə etməklə müxtəlif yaş dövrlərində qaraciyərin qan təchizatının xüsusiyyətləri haqda əldə olunan dəlillər bu istiqamətdə aparılan cərrahi əməliyyat taktikasının effektivliyini artıra bilər. Tədqiqatın nəticələrindən insan anatomiyası, patoloji fiziologiya və cərrahiyyə kafedralarında aparılan mühazirələr və təcrübə məşğələlərində, həmçinin qaraciyərin kliniki anatomiyası üzrə həkimlər və rezidentlər üçün rəhbərliyin yazılıb hazırlanmasında istifadə edilə bilər.

    VI. BEYNƏLXALQ  ƏLAQƏLƏR, MÜQAVİLƏYƏ ƏSASƏN GÖRÜLƏN  İŞLƏR (tələbə və mütəxəssis mübadiləsi)

       ATU-nun insan anatomiyası və tibbi terminologiya kafedrasının dünyanın bir sıra qabaqcıl tibb müəssislərinin morfologiya mərkəzləri, o cümlədən ABŞ-ın Atlanta Universiteti, İ.M. Seçenov adına Moskva Dövlət Tibb Universiteti, Rusiya Federasiyası - Samara Tibb İnstitutu, Ufa, Dağıstan Dövlət Tibb Universitetinin insan anatomiyası kafedrası (Maxaçqala);  Gürcüstan -  Tbilisi Tibb Universiteti; Morfologiya İnstitutu; Dövlət Tibb Universitetinin anatomiya departamenti, Türkiyənin bir sıra universitetlərinin tibb fakültələrinin anatomiya kafedraları ilə sıx elmi əməkdaşlıq əlaqələri vardır və hal-hazırda bu əlaqələr  davam etdirilir.

      VII.DƏRC  EDİLMİŞ  ELMİ-TƏDQİQAT  İŞLƏRİ (monoqrafiya, kitab, dərslik, dərs vəsaiti, proqram, kitabça, metodik vəsait, məqalə, tezis)

       2016-2020-ci hesabat dövründə  insan anatomiyası və tibbi terminologiya kafedrasının elmi fəaliyyətində yeni naliyyyətlər əldə edilıb, müxtəlif mötəbər jurnal və konfrans materiallarında elmi işlər dərc olunub. Kafedra əməkdaşları tərəfindən 2 elmi monoqrafiya,  22 dərslik (bunlardan 10-nu azərbaycan dilində,  4-ü rus dilində 8 ingilis dilində - müalicə, stomatologiya, əczaçılıq və tibbi-profilaktika fakültəsinin tələbələri üçün nəzərdə tutulmuşdur.  

       Elmi monoqrafiyalar:

        1. 2017-ci ildə Voronej şəhərində REA-ın akademiki, ə.e.x., professor V.B.Şadlinskinin Rusiyanın görkəmli morfoloqları – D.V.Nikityuk, L.L.Kolesnikov, D.V.Bajenov, N.T. Alekseyeva, S.V.Kloçkova ilə birlikdə yazdığı “Həzm və tənəffüs sistemi orqanları divarının çoxhüceyrəli vəziləri” mövzusunda funksional morfologiyaya dair monoqrafiyası dərc olunmuşdur. Monoqrafiyada ayrı-ayrı həzm və tənəffüs sistemi orqanlarının makro-mikroskopik tədqiqi əsasında əldə edilən dəlillərə görə vəzilərin ümumi morfoloji qanunauyğunluqları, secretor hüceyrələrin və ümumiyyətlə, selikli qişanın morfoloji prinsipləri, boşluqlu orqanların vəzi və immun törəmələrinin qarşılıqlı münasibətləri haqqında məlumat təqdim olunur. Eyni zamanda, həzm və tənəffüs sistemi orqanlarının divarında yerləşən çoxhüceyrəli vəzilərin yaş, yerləşmə, cinsi və s. xüsusiyyətlərindən asılı olaraq məruz qaldıqları dəyişikliklər “morfoloji ekzokrinologiya” adlanan bölmə üzrə əldə edilən müasir  məlumatlar ilub, patoloji anatomik, kliniki immunologiya və təcrübi əhəmiyyətə malikdir.Monoqrafiyanın yazılışında kafedranın əməkdaşlarından prof.M.Q.Allahverdiyevin, professor N.T.Mövsümovun, professor B.M.Hüseynovun, professor G.A.Hüseynovanın elmi işlərinə istinadlar edilmişdir.

      2. 2017-ci ildə kafedranın əməkdaşları ə.e.x.,professor V.B.Şadlinski, baş müəllim, t.ü.f.d. A.S.Abdullayev və t.ü.f d R.V. Şadlinskayanın “Kliniçeskaya anatomiya okolonosovıx pazux” başlıqlı monoqrafiyası Azərbaycan dilindən rus dilinə tərcümə edilməklə təkrar nəşr edilmişdir. Monoqrafiyada müasir metodlarla əldə edilmiş dəlillər əsasında burunətrafı ciblərin klinik anatomiyasına geniş yer verilir, kompüter tomoqramma əsasında burunətrafı ciblər, onların quruluşu, sinir-damar dəstələrinə olan münasibəti müxtəlif ağ-qara və rənğlişəkillərlə təqdim edilir. Monoqrafiya 174 səhifə, 4 başlıq, əlavələr və ədəbiyyat siyahısından ibarətdir. Monoqrafiyada əldə edilmiş dəlillər burun-boğaz-qulaq xəstəlikləri, üz-çənə cərrahiyyəsi, neyrocərrahi təcrübədə əhəmiyyət kəsb edir.

       REA-akademiki, ə.e.x., professor V.B.Şadlinski, kafedranın əməkdaşları ilə birgə (prof.İsayev, dosent Qasımov Ş.İ. və professor B.M.Hüseynov) azərbaycan və rus dillərində İnsan anatomiyası (rezidenturaya qəbul olmaq istəyənlər üçün) dərs vəsaiti nəşr etmişdir.

       Kafedranın professoru M.Q.Allahverdiyev 2017-ci ildə Tibb Universitetinin rektoru, professor G.Gəraybəyli və elmi işlər üzrə prorektor tibb  üzrə  fəlsəfə  doktoru, dosent  R.O..Bəylərovun Əziz Əliyevin anadan olmasının 120-illik yubileyi münasibətilə görkəmli dövlət və elm xadiminə həsr olunmuş xatirələr kitabının (“təbib” nəşriyyatı) və 2020 –ci ildə  professor G.Gəraybəyli ilə birlikdə ATU-nun 90 illik yubileyinə həsr olunmuş kitabın (Bakı, Təhsil Nəşriyyatı) həmmüəllifi olmuşdur.

    A. 2020-Cİ İLLƏRDƏ NƏŞR OLUNMUŞ DƏRSLİK VƏ DƏRS VƏSAİTLƏRİNİN SİYAHISI

VIII. TƏRƏFİNDƏN TƏŞKİL EDİLMİŞ KONFRANSLAR.

     İnsan anatomiyası kafedrasının əməkdaşları hər zaman xarici ölkələrdə, respublikada və ATU-da keçirdirilən elmi-praktik konfranslarda elmi tezislər, məqalələr və çıxışlarla iştirak etmişlər və bu barədə 2016-2019-cu illərin ayrı-ayrı hesabatlarında məlumat verilmişdir  (məsələn:  2019-cu ilin may ayının 20-22-də Rusiya Federasiyasının paytaxtı Moskva şəhərində keçirilən “Конституциональная анатомия: теория и приложения” beynəlxalq elmi-praktik konfrans, Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən keçirilən doktorantların və gənc tədqiqatçıların XXII Respublika Elmi Konfransı, 11-12 may 2019-cu ildə ATU-nun neyrocərrahiyə kafedrasının yaranmasının 50 illiyinə həsr olunmuş “Neyrocərrahlığın müasir problemləri” mövzusunda Beynəlxalq Elmi-praktik konfrans, “Tibbin görən gözü” beynəlxalq elmi praktik konfrans,  “Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyinə həsr olunmuş otolorinqologiya üzrə Beynəlxalq Elmi-Praktiki Konqres”, BDU-nun Tibb fakültəsinin yaradılmasının 100 illik yubileyinə həsr “Təbabətin Aktual Problemləri” Beynəlxalq elmi-praktik konfrans və s.).

       21dekabr 2019-cu ildə Azərbaycan Tibb Universitetinin İnsan anatomiyası və tibbi terminologiya kafedrasının yaradılmasının 100 illik yubileyinə həsr olunmuş beynəlxalq elmi konfrans keçirildi. Konfransda Azərbaycan Respublikası Təhsil Naziri C.Ə.Bayramov, Səhiyyə Nazirinin müavini E.Ağayev, Azərbaycan Prezidenti yanında AAK sədri F.Mustafayev, ATU-nun rektoru professor G.Ç.Gəraybəyli, AMEA-nin vitse-prezidenti D.Tagıyev, Nəsimi YAP sədri M.İbrahim qızı, keçmiş təhsil naziri, professor M.C.Mərdanov, Ankara Universitetinin anatomiya kafedrasının professoru İbrahim Təkdəmir, Tbilisi Tibb Universitetinin insan anatomiyası kafedrasının professoru M.A.Dqebuadze, Başqorqıstan Tibb Universitetinin professoru V.Ş.Vaqapova və başqa məsul şəxslər (idarə rəhbərləri, baş həkimlər, kafedra müdirləri, professor müəllim heyəti) iştirak etmişdilər. İclasda adı çəkilən qonaqlar təbriklərlə çıxışlar etdilər. Plenar iclasdan sonra 2 gün seminarlarda  elmi çıxışlar dinlənildi.

     24 yanvar 2020-ci ildə ATU-nun insan anatomiyası və tibbi terminologiya kafedrasının müdiri, dünya morfoloqları arasında özünəməxsus yüksək elmi  ad qazanmış, Rusiya Elmlər Akademiyasının akademiki, əməkdar elm xadimi professor Vaqif Bilas oğlu Şadlinskinin anadan olmasının 80 illik yubileyinə həsr olunmuş toplantı keçirildi. Toplantıda Tibb aləminin görkəmli nümayəndələrilə yanaşı, yaxın dostları, ailə üzvləri də iştirak etdilər. Toplantıda iştirak edənlər Vaqif Bilas oğlu Şadlinskinin Azərbaycan Respublikası Prezidenti Cənab İLHAM ƏLİYEV tərəfindən  2020-ci il 23 yanvar tarixli 1772 nömrəli Sərəncamı ilə “ŞÖHRƏT” ordeni ilə təltif olunmasını ona verilən ən yüksək kimi qəbul etdilər. Toplantıda iştirak edən 300-ə qədər qonaqlar ayaq üstə əl çalaraq Vaqif bilas oğlu Şadlinskiyə öz dərin ehtiramlarını bildirdilər.

     Yubileylə əlaqədar “Nəzəri, klinik və eksperimental morfologiya jurnalının 3-4 №-ləri ATU-nun insan anatomiyası və tibbi terminologiya kafedrasının müdiri, Rusiya Elmlər Akademiyasının akademiki, əməkdar elm xadimi professor Vaqif Bilas oğlu Şadlinskinin anadan olmasının 80 illik yubileyinə həsr olunmuş - tezis və məqalələr çap etmişdir.

     Covid-19 pandemiyası ilə əlaqədar konfrans və konqreslərin keçirilməsinin qeyri mümkünlüyünə baxmayaraq kafedranın əməkdaşları əvvəldən nəzərdə tutulmuş 27th International Symposium on Morphological Sciences. «Annals of Anatomy». (Münhen, Almaniya, 2020), 27th International Symposium on Morphological Sciences, The 2-nd International congress on sports,  Anthropology, Nutrition,Anatomy and Radiology  (July 20-23,2020, Nevşehir, Turkey), Актуальные вопросы анатомии»,  посвященная  125-летию co дня рождения  проф. В.И.Ошкадерова. (Сборник материалов международной научно-прак­тической конференция.  27 февраля 2020. Беларусь. Витебск),  ə.e.x., prof. M.M Davatdaronanın anadan olmasının 85 illik yubileyinə həsr olunmuş beynalxalq elmi konfransda iştirak etmək üçün tezis materiallar göndərmişlər.   

XI. ELMİ TƏŞKİLATLARA ÜZV SEÇİLMƏSİ.

          2019-cu ildə   Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən  qeydiyyatdan keçmiş “Azərbaycan Anatom, Histoloq və Embrioloqlar Elmi Cəmiyyəti” İctimai Birliyinin  (№1118-Q63-3582) təsis olunmuşdur.  REA-nın akademiki, ə.e.x., t.e.d., professor V.B. Şadlinski adı çəkilən ictimai birliyin sədri seçilmişdir. “Azərbaycan Anatom, Histoloq və Embrioloqlar Elmi Cəmiyyəti” İctimai Birliyinin təsis etdiyi “Nəzəri, Klinik və Eksperimental Morfologiya jurnalı”nın ilk nömrəsi çapdan çıxıb. Jurnalın baş redaktoru və təsisçisi, müavini isə professor B. M. Hüseynovdur. Bu münasibətlə təqdimat mərasimi keçrilib. Cəmiyyətin əsas fəaliyyəti anatomiya, embriologiya və histologiya sahəsində məlumat mübadiləsinin təmin edilməsi, elmi araşdırmalar, təhsil, praktik təcrübələrin inkişaf etdirilməsi və dəstəklənməsidir.

   REA-nın akademiki ə.e.x., professor V.B.Şadlinski «Sağlamlıq» (Azərbaycan), «Azərbaycan Tibb Jurnalı» (Azərbaycan), Sankt-Peterburqda dərc olunan «Морфология», Voronejdə dərc olunan «Анатомия и гистопатология», Ufada dərc olunan «Mедицинский вестник Башкордостана», Bazeldə dərc olunan «Jurnal of neuroendocrinology Research», «Archiv Euromedica» jurnallarının redaksiya heyətinin üzvüdür.

          Kafedra əməkdaşlarından ə.e.x., professor V.B.Şadlinski Rusiya Elmlər Akademiyasının akademiki, 2 nəfəri (professor Əskərov R.Ə., professor Şadlinski V.B.) əməkdar elm xadimi, professor Şadlinski V.B. - əməkdar həkim, prof. Allahverdiyev M.Q. və dosent Məmmədova A.C. - əməkdar müəllim, professorlar V.B.Şadlinski, N.T.Mövsümov, A.B.İsayev, E.Ə.Xıdırov, B.M.Hüseynov – Avropa Təbiət Elmləri Akademiyasının üzvləridir.

          REA-nın akademiki ə.e.x., professor V.B.Şadlinski Azərbaycan Respublikası prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyası tərəfindən (01.11.2019-cu il tarixli F-86 saylı əmri) təsdiq edilmiş  FD 2.08 (İnsan anatomiyası ixtisası) Dissertasiya şurasının sədri, professor N.T.Mövsümov isə həmin şuranın nəzdində fəaliyyət göstərən elmi seminarın sədri təyin edilmişlər. 

 REA-nın akademiki ə.e.x., professor V.B.Şadlinski və professor M.Q.Allahverdiyev ATU-nun Böyük elmi şurasının üzvü;  professor M.Q.Allahverdiyev rektorun müşaviri, I MPF-nin Elmi şurasının və Tibbi-boloji fənlər üzrə problem komissiyasının üzvü, professor A.B.İsayev ATU-nun Tibbi-boloji fənlər üzrə problem komissiyasının və I MPF-nin Elmi şurasının üzvü, professor E.Ə.Xıdırov I MPF-nin Elmi şurasının və Tibbi-boloji fənlər üzrə problem komissiyasının üzvü, professor B.M.Hüseynov AMEA-nın Biologiya və Tibb Elmləri Bölməsinin problem şurasının elmi katibi, I MPF-nin Elmi şurasının üzvüdürlər. 

XII. 2016-2020-Cİ İLLƏR HESABAT DÖVRÜ ƏRZİNDƏ MÜKAFAT VƏ FƏXRİ ADLARIN  ALINMASI 

        2016-сı il may ayının 24-də ATU-nun insan anatomiyası kafedrasının müdiri professor V.B.Şadlinski professor Vladimir Timinskinin imzası ilə Avropa Təbiət Elmləri Akademiyasının (Almaniya, Hannover) “Leonardo da Vinçi” medalı ilə və diplomla təltif olunub.

        2019-cu ildə kafedranın baş müəllimi S.V. Şadlinskaya “World Research Council” (Ümumdünya tədqiqat şurası) tərəfindən “Best Scientist in Human Anatomy”  (İnsan anatomiyası üzrə ən yaxşı alım) adına və həmin təşkilatın medalına layiq görülmüşdür.

       Kafedranın professoru, ə.e.x. R.Ə. Əsgərov 65 il ərzində tibb kadrlarının hazırlanmasında göstərdiyi yüksək xidmətlərə görə “Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyi” yubiley medalına layiq görülüb.

       REA-nın akademiki ə.e.x., professor V.B.Şadlinski 24.01.2020-ci il tarixdə “Azərbaycan Dünyası” cəmiyyəti tərəfindən “Dədə Qorqud” “Dünya sülh naminə” “Vətən övladı” Altun Ordini ilə təltif olunub. Həmçinin professor V.B.Şadlinski Azərbaycan Həmkarlar İttifaqı İcraiyyə Komitəsinin qərarı ilə (22.01.2020-ci il tarixli 8b.2ə saylı Qərarı)  “Həmkarlar ittifaqında xidmətlərinə görə” (vəsiqə №349) medalı ilə təltif olunub. Dünya elminin inkişafı  və təhsildə xidmətlərinə görə professor V.B.Şadlinski UNCOPA (un council for publik awards) tərəfindən xüsusi diploma layiq görülüb.

       Anadan olmasının 80 illik yubileyi və əmək fəaliyətinin 50 illiyi ilə əlaqədar REA-nın akademiki ə.e.x., professor V.B.Şadlinski Azərbaycan Respublikası Prezidenti Cənab İLHAM ƏLİYEVİN 2020-ci il 23 yanvar tarixli 1772 nömrəli Sərəncamı ilə (Azərbaycan Respublikası ordeninin vəsiqəsi №I-346) “ŞÖHRƏT” ordeni ilə təltif olunub. Orden və vəsiqəni Prezidentin göstərişi ilə Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Naziri professor  O.Q.Şirəliyev nazirliyin kollegiyasında təqdim edib.

V. 2022-ci ildə nəşr olunmuş elmi-tədqiqat işlərinin siyahısı.

             dərslik, dərs vəsaitlərinin siyahısı

YERLİ JURNAL VƏ ELMİ TOPLULARDA ELMİ İŞLƏRİN SİYAHISI

I Müalicə-profilaktika fakültəsinin tələbə elmi cəmiyyətinin konfransının tezislər toplusu.11-13 may 2022   с.18.

Azərbaycan Tibb Jurnalı №1. s. 99-105.

Azərbaycan Aller-qoloq, İmmunoloq və İmmunorea-bilitoloqların VI  Milli Beynəlxalq konfransı .2022. s.55  

Jurnal “Azərbaycan Təbabətinin müasir nailiyyətləri”,№1, Bakı, 2022 s.67-69.

4

Jurnal “Azərbaycan Təbabətinin  müasir nailiyyətləri”, №2, Bakı,2022s. 106-108.

Современные достижения азербайджанской медицины. – 2022. №2. – c. 59-62

Azərbaycan tibb jurnalı, – 2022. №1, – с. 94-98. (“Scopus” beynəlxalq xülasələndirmə və indeksləmə sistemi)

 “Şuşa İli“nə həsr olunmuş “Təbabətin Aktual Problemləri-2022” Beynəlxalq Praktiki Konfransın Materialları. – Bakı: – 2022, – s. 352-353.

4

Azərbaycan Respublikasında “Şuşa İli”nə həsr olunmuş “Təbabətin aktual problemləri - 2022” mövzusunda Beynəlxalq elmi-praktiki konfransın materialları. Bakı: 24-25 may, – 2022. s. 322.

“Təbabətin aktual problemləri-2022” mövzusunda beynəlxalq elmi-praktik konqresin materialları, 2022, s.283

Cərrahiyyə jurnalı, 2022, №2, s.57

Azərbaycan Respublikasında “Şuşa İli”nə həsr olunmuş “Təbabətin aktual problemləri - 2022” mövzusunda Beynəlxalq elmi-praktiki konfransın materialları. Bakı: 24-25 may, – 2022. s. 345-346.

ISSN 0005-2523

Azərbaycan Respublikasında “Şuşa İli”nə həsr olunmuş “Təbabətin aktual problemləri - 2022” mövzusunda Beynəlxalq elmi-praktiki konfransın materialları. Bakı: 24-25 may, – 2022. s. 273

XARİCİ (MDB MƏKANINDA) JURNAL VƏ ELMİ TOPLULARDA:

Материалы Всерос-сийской Научно-практической Конференции с международным участием. – Москва: 2022, – с. 366-370

Медицинский вестник Башкор-тостана, 2022 Том 17, № 4 (100)  c.25-32

Материалы Всероссийской Научно-практической Конференции с международным участием. – Москва: 2022, – с. 370-374

Материалы Всероссийской Научно-практической Конференции с международным участием. – Москва: 2022, – с. 363-366

Самара: Морфологические ведомости, – 2022. №1, – с. 35-41.

Морфологические школы сегодня» Материалы Всерос-сийской Научно-практической Конференции с международным участием. – Москва: 22 май,2022,с. 60-64

Уфа: Медицинский вестник Башкортостана. – 2022. №1, – с. 50-53

Международный научно-исследовательский журнал «Евразийский Союз Ученых»; Серия: медицинские, биологические и химические науки, 2022, 1(94), стр. 3-7  

XARİCİ  JURNAL VƏ ELMİ TOPLULARDA:

V İnternational European Conference on İnterdisciplinary  Scintific Research