Tədris dili

Azərbaycan, rus və ingilis dillərində

Fənni tədris edən müəllimlər

Dos. Kərimov Vaqif,  prof.  Şəkərəliyeva Yeganə, dos. Süleymanova Leyla, dos. Əzizov Əflatun, dos. Məmmədova Sevinc, dos. Ənsərova Aynur, dos. Əlizadə Sevda, b.m. Mahmudova Pərvanə, b.m. Həsənova Aytəkin, b.m. Hüseynova Lalə, b.m. Həşimov Ramin, b.m. Vəliyeva Gülnarə, ass. Yusufova Xədicə, ass. Hüseynova Qumru

Fənnin ardıcıllıq şərtləri

Öncə tədrisi zəruri olan fənlər (Prerekvizit)

Yoxdur

Özündən sonra tədrisini saxladığı fənlər

Yoxdur

Fənnin məqsədi

Tələbələrə canlıların, o cümlədən insanın molekulyar və hüceyrə səviyyəsində gedən çoxsaylı bioloji prosesləri, irsiyyət və dəyişkənlik fenomenlərini, normal və patoloji əlamətlərin irsi məlumatlardan asılı olaraq təzahür və inkişaf xüsusiyyətlərini, xəstəliklərin genetik əsaslarını, ailə planlanması zamanı genetik xəstəliklərin üzə çıxma ehtimallarını, nəsil şəcərəsi qurub onu analiz etməyi, populyasiyanın genetik strukturunu araşdırmağı öyrətmək.

Fənnin məzmunu

Xromosomda irsi materialın yerləşməsi, genin quruluş xüsusiyyətləri, genlərin ekspresiyası və tənzimlənməsi mexanizmləri, mutasiyalar, insan genetikasının müasir öyrənilmə metodları, fenotipin formalaşmasında genotipin rolu, mühitin və genotipin  modifikasiya dəyişkənliklərində rolu, nəsil şəcərəsi qurulması və onun araşdırılması, ailələr üçün genetik proqnozların verilməsi.

Fənnin təlim nəticəsi

         BİLİK

1. Əsas genetik anlayışları bilir

2. Genetikanın əsas tətbiq sahələrini tanıyır

3. Genetika elminin tibdə əhəmiyyətini bilir

4. Biotexnologiyada tibbi əhəmiyyətli genetik nəaliyyətlərdən xəbərdar olur

5. Müasir ekoloji şəraitdə genetik sağlamlığın qorunmasının əsasları ilə tanış olur

6. İrsiyyətin maddi əsaslarını tanıyır

7. Mendel genetikasının tibdə tətbiqini bilir

8. İlişikli genlərin xromosom nəzəriyyəsinin tibbdə tətiqini bilir

9. Populyasiyanın irsi xəstəliklərə görə genetik vəziyyətinin araşdırmasının metodlarını bilir

10. Ailə planlamasında istifadə olunan genetikanın əsaslarını bilir

11. İnsanın embrional dövrüdə genetik analiz olunmasının metodlarının nəzəri əsaslarını sadalayır

12. İnsanın postemrional dövürdə genetik analiz olunmasının metodlarını sadalayır

13. Nəsil şəcərəsini qurmaq üçün istifadə olunan simvolları tanıyır

BACARIQ

1. Nəsil şəcərəsini qurur və onu genetik xəstəliyə görə analiz edir

2. Ailə planlamasında gələcək nəsildə irsi xüsusiyyətin üzə çıxma ehtimalını hesablayır

3. Qadınlarda Barr cisimciyini müəyyən etməyi bacarır

4. İnsan kariotipini oxuya bilir

5. Populyasiyanı xəstəliklərə görə analiz edib, proqnoz verməyi bacarır

6. Mendel genetikasını tibdə tətbiq edir

7. Xromosom və genom mutasiyalarının sitogenetik analizlərini təhlil edir,

8. Genetik xəstəliklərin nəzəri təhlilini verir

9. Molekulyar genetik tədqiqatların nəticələrini anlayıb, onları qiymətləndirir

DAVRANIŞ

1. Ailə planlaması və genetik məsləhətləşmələr zamanı etik qaydalara riayət edir

Mövzu təqvim planı

Mövzular

Həftə

Nəzəri təlim

Təcrübi (tətbiqi) təlim

1

Hüceyrə - canlı orqanizimlərin morfo-funksional vahididir.

Mikroskopun quruluşu və istifadə qaydaları.

2

Genin quruluşu və ekspressiyası.

Hüceyrənin  quruluş və funksional təşkili.  

3

Mutasiyaların təsnifatı və tibbi əhəmiyyəti.

DNT-nin quruluşu və replikasiyası.  Genetik kod və onun xüsusiyyətləri.  

4

İnsanın irsi xəstəlikləri.

Xromosomların morfologiyası.  Xromatinin quruluşu.       

5

Qocalıq - ontogenezin bir mərhələsi kimi.

Hüceyrənin həyat dövriyyəsi və ona genetik nəzarət.

6

Ümumi və tibbi ekologiyasının əsasları.

Qametogenez. Cinsi hüceyrələrin quruluşu.  

7

Cinsiyyətin biologiyası və genetikası.

Sorğu (aralıq qiymətləndirmə)

8

Regenerasiya. Toxuma və orqanların transplantasiyası.

Allel genlərin qarşılıqlı təsiri.   

9

Qeyri-allel genlərin qarşılıqlı təsiri.   

10

Genlərin ilişikliyi. Genlərin tam və qeyri tam  ilişikliyi. Cinsiyyətlə ilişikli irsiyyət. 

11

İnsan irsiyyətinin öyrənilmə üsulları: prenatal diaqnostika, genealoji üsul, əkizlik üsulu. 

12

İnsan irsiyyətinin öyrənilmə üsulları: sitogenetik üsul, biokimyəvi üsul.

13

14

Dermatoqlifika. Müxtəlif sindromlarda dermatoqlifikanın tətbiqi.

Cinsi xromatin və onun təyinetmə üsulları.

15

İnsanın autosom və cinsi xromosom xəstəliklərinin fotokarioqrammasının tərtibi.

Fənnin tədrisində istifadə ediləcək  interaktiv tədris metodları

• mühazirə, seminar, praktiki tapşırıqlar;
• təqdimat və müzakirə, debatlar; Quizz, Kahoot;
• ekspert metodu; video va audio mühazirələr; distant təhsil;
• araşdırma-tədqiqat; layihə, qrup qiymətləndirməsi;
• problem əsaslı öyrənmə, simulyasiyalar;
• kiçik qruplarda iş (teamwork), işgüzar oyunlar;
• xüsusi nümunələrin (case-study) öyrənilməsi və təhlili;
• qrup işlərin yazılması və test tapşırıqların yerinə yetirilməsi və s.

Ölçmə - qiymətləndirmə

Qiymətləndirmə üsulları

Qiymət (bal)

İmtahan (final)

50

Aralıq qiymətləndirmə

30

Davamiyyətə görə qiymətləndirmə

10

Sərbəst iş (Tələbələrin qrup layihəsi)

10

CƏMİ

100

Fənn üzrə semestr ərzində (imtahana qədər və imtahanda) tələbənin topladığı balın yekun miqdarına görə onun fənn üzrə biliyinin qiymətləndirilməsi

51 baldan aşağı

     olduqda

“qeyri-kafi”

F

51-60 bal

“qənaətbəxş”

E

61-70 bal

“kafi”

D

71-80 bal

“yaxşı”

C

81-90 bal

“çox yaxşı”

B

91-100 bal

“əla”

A

Semestr üzrə İş yükü

Fəaliyyət

Sayı

Müddət (saat)

Cəmi iş yükü (saat)

Aralıq qiymətləndirmə

1

2

2

Semestr imtahanı

1

1

1

Mühazirə dərsləri

8

2

16

Laboratoriya (praktik) dərsləri

14

2

28

Cəmi iş yükü

47

Tövsiyyə olunan ədəbiyyat

METODİKİ TƏMİNAT:

1. Ə.P.Əzizov, V.M.Kərimov, L.M. Süleymanova, L.S.Hüseynova “Tibbi biologiya və genetika”. Dərs vəsaiti. 2022.

 2. Ə.P.Əzizov, V.M.Kərimov, L.M. Süleymanova, L.S.Hüseynova “Tibbi biologiya və genetikadan iş dəftəri”. Dərs vəsaiti. 2022.

 3. A.P.Azizov, V.M.Karimov, L.M.Suleymanova, L.S.Huseynova “Medical biology and genetics”. Manual. 2022.

4. A.P.Azizov, V.M.Karimov, L.M.Suleymanova, L.S.Huseynova “Medical biology and genetics workbook”. Manual. 2022.

5.А.П.Азизов, В.М.Керимов, Л.М.Сулейманова, Л.С.Гусейнова, П.А.Махмудова, Г.А.Велиева «Медицинская биология и генетика».  Учебное пособие. 2022.

6.А.П.Азизов, В.М.Керимов, Л.М.Сулейманова, Л.С.Гусейнова, П.А.Махмудова, Г.А.Велиева «Рабочая тетрадь по медицинской биологии и генетике». Учебное пособие. 2022.

7.A.H.Ənsərova “İnsan ekologiyasının müasir problemləri”. Bakı, 2021.

8.“Биология”. В 2 кн.   Под ред. В.Н. Ярыгина. М.: Высшая школа, 2020.

9.“Биология” под редакцией Н. В. Чебышева. МИА, 2016.

Fənnin tədrisinin Proqramın Təlim Nəticələri ilə əlaqə səviyyəsi

Proqramın Təlim Nəticəsi (PTN)

Töhfə səviyyəsi*

1

2

3

4

5

1. Məzun Azərbaycan dövlətçiliyinin tarixi, hüquqi, siyasi, mədəni, ideoloji əsasları və müasir dünyadakı yeri və roluna dair biliklərə, Azərbaycan xalqının milli-mənəvi, mədəni-tarixi dəyərlərini ictimai həyat və fəaliyyətində tətbiq etmək və Azərbaycan dövlətinin maraqlarını qorumaq qabiliyyətinə malik olur

2. Məzun Azərbaycan Respublikasının rəsmi dövlət dili olan Azərbaycan dili ilə yanaşı ən azı bir xarici dildə işgüzar və akademik kommunikasiyaya sahib olub, bu imkandan öz peşə fəaliyyətində istifadə etmək, xarici dildə gündəlik fəaliyyəti ilə bağlı ünsiyyət qurmaq, fikrini şifahi və yazılı ifadə etmək, xəstə, xəstə yaxınları, digər tibb işçiləri, cəmiyyət, müvafiq qurumlar, media ilə yazılı və şifahi ünsiyyət qurmaq, ixtisasına aid xarici ədəbiyyatdan istifadə etmək bacarığına malik olur

3. Məzun peşəsi ilə əlaqəli elmi məlumatları toplamaq üçün sərbəst şəkildə informasiya-kommunikasiya texnologiyalarından istifadə etməyi, elektron formada yazışmalar aparmağı, əldə etidyi məlumatların və mənbələrinin dürüstlüyünü qiymətləndirməyi və elmi məlumatları peşə təcrübəsində tətbiq etməyi bacarır

X

4. Məzun peşəsi ilə əlaqəli qanunvericiliyi, deantologiyanı və etik qaydaları bilir, sərbəst şəkildə peşə fəaliyyəti ilə məşğul olarkən peşəsi ilə əlaqəli qanunvericiliyə, qaydalara və etik prinsiplərə riayyət etməyi bacarır

X

5. Məzun fərdi peşəkar inkişafını planlaşdıraraq ömürboyu təhsil prinsiplərini həyata keçirməyi, zəruri hallarda həmkarlarından kömək istəməyi, lazım gəldikdə öz bilik və bacarıqlarını həmkarları və digər tibb işçiləri ilə bölüşməyi, peşəsi ilə əlaqəli maarifləndirmə işi aparmağı bacarır 

X

6. Məzun insan orqanizminin anatomiyası, fiziologiyası, fiziopatologiyası, biokimyası və immun sistemi və xəstəlikləri, onların müalicə prinsipləri haqqında təməl biliklərə sahib olur

7. Məzun dərman vasitələrinin idxalı və ixracı prosedurunun həyata keçirilməsi üçün lazım olan nəzəri biliklərə və bacarıqlara sahib olur, pərakəndə və topdan satış müəssisələrində dərman vasitələrinin və digər əczaçılıq məhsullarının satışını mövcud qanunvericilik əsasında həyata keçirməyi bacarır

8. Məzun dərman vasitələrinin dövlət qeydiyyatı zamanı ekspertizanın həyata keçirilməsini təmin etmək üçün nəzəri biliklərə və bacarıqlara yiyələnir, istehsal və ya aptek şəraitində mövcud laborator üsul və avadanlıqlardan istifadə edərək dərman vasitələrinin keyfiyyətini təyin etməyi bacarır

9. Məzun elmi mənbələri, farmakopeya və təsdiq edilmiş üsullardan istifadə edərək bitki mənşəli dərmanları, ekoloji və bioloji materialları, qida və qida əlavələrini, dərman vasitələrini və köməkçi maddələrini, tibbi məhsulları fiziki, kimyəvi, toksikoloji, bioloji, makroskopik, mikroskopik, mikrobioloji, molekulyar, əczaçılıq və immunokimyəvi analizlərini etmək və qiymətləndirmək üçün bilik və bacarıqlara sahibdir  

X

10. Məzun dərman və zəhərli bitkiləri makroskopik və mikroskopik olaraq tanıyır, tibbi əhəmiyyətli bitkilərdə olan birincili və ikincili metabolitlər haqqında ətraflı məlumata sahibdir  

X

11. Məzun dopinq maddələri, narkotik və psixotrop təsirli maddələr və onların prekursorlarını analiz etmək və qiymətləndirmək üçün bilik və bacarıqlara sahibdir

12. Məzun təbii, yarımsintetik və sintetik mənşəli dərman vasitələrinin yaradılması, laborator və klinik sınaqların aparılması, normativ sənədlərin hazırlanması, müxtəlif dərman formalarının sənaye istehsalı üzrə bilik və bacarıqlara sahib olur

13. Məzun mülki müdafiənin tibb xidmətinin təşkili və fəaliyyəti məsələlərini mənimsəyir, daxili əmək intizamı qaydalarını, əməyin mühafizəsi, təhlükəsizlik texnikası və yanğına qarşı mühafizə qayda və normaları haqqında biliklərə sahib olur

Tədris dili

Azərbaycan dili

Fənni tədris edən müəllim(lər)

Dos. Kərimov Vaqif, dos. Süleymanova Leyla, prof.  Şəkərəliyeva Yeganə, dos. Əzizov Əflatun, dos. Məmmədova Sevinc, dos. Ənsərova Aynur, dos. Əlizadə Sevda, b.m. Mahmudova Pərvanə, b.m. Həsənova Aytəkin, b.m. Hüseynova Lalə, b.m. Həşimov Ramin, b.m.  Vəliyeva Gülnarə, ass. Yusufova Xədicə, ass. Hüseynova Qumru

Fənnin ardıcıllıq şərtləri

Öncə tədrisi zəruri olan fənlər (Prerekvizit)

Yoxdur

Özündən sonra tədrisini saxladığı fənlər

Yoxdur

Fənnin məqsədi

Tələbələrə canlıların, o cümlədən insanın molekulyar və hüceyrə səviyyəsində gedən çoxsaylı bioloji prosesləri, irsiyyət və dəyişkənlik fenomenlərini, normal və patoloji əlamətlərin irsi məlumatlardan asılı olaraq təzahür və inkişaf xüsusiyyətlərini, xəstəliklərin genetik əsaslarını, ailə planlanması zamanı genetik xəstəliklərin üzə çıxma ehtimallarını, nəsil şəcərəsi qurub onu analiz etməyi, populyasiyanın genetik strukturunu araşdırmağı öyrətmək.

Fənnin məzmunu

Xromosomda irsi materialın yerləşməsi, genin quruluş xüsusiyyətləri, genlərin ekspresiyası və tənzimlənməsi mexanizmləri, mutasiyalar, insan genetikasının müasir öyrənilmə metodları, fenotipin formalaşmasında genotipin rolu, mühitin və genotipin  modifikasiya dəyişkənliklərində rolu, nəsil şəcərəsi qurulması və onun araşdırılması, ailələr üçün genetik proqnozların verilməsi.

Fənnin təlim nəticəsi

         BİLİK

1. Əsas genetik anlayışları bilir

2. Genetikanın əsas tətbiq sahələrini tanıyır

3. Genetika elminin tibdə əhəmiyyətini bilir

4. Biotexnologiyada tibbi əhəmiyyətli genetik nəaliyyətlərdən xəbərdar olur

5. Müasir ekoloji şəraitdə genetik sağlamlığın qorunmasının əsasları ilə tanış olur

6. İrsiyyətin maddi əsaslarını tanıyır

7. Mendel genetikasının tibdə tətbiqini bilir

8. İlişikli genlərin xromosom nəzəriyyəsinin tibbdə tətiqini bilir

9. Populyasiyanın irsi xəstəliklərə görə genetik vəziyyətinin araşdırmasının metodlarını bilir

10. Ailə planlamasında istifadə olunan genetikanın əsaslarını bilir

11. İnsanın embrional dövrüdə genetik analiz olunmasının metodlarının nəzəri əsaslarını sadalayır

12. İnsanın postemrional dövürdə genetik analiz olunmasının metodlarını sadalayır

13. Nəsil şəcərəsini qurmaq üçün istifadə olunan simvolları tanıyır

BACARIQ

1. Nəsil şəcərəsini qurur və onu genetik xəstəliyə görə analiz edir

2. Ailə planlamasında gələcək nəsildə irsi xüsusiyyətin üzə çıxma ehtimalını hesablayır

3. Qadınlarda Barr cisimciyini müəyyən etməyi bacarır

4. İnsan kariotipini oxuya bilir

5. Populyasiyanı xəstəliklərə görə analiz edib, proqnoz verməyi bacarır

6. Mendel genetikasını tibdə tətbiq edir

7. Xromosom və genom mutasiyalarının sitogenetik analizlərini təhlil edir,

8. Genetik xəstəliklərin nəzəri təhlilini verir

9. Molekulyar genetik tədqiqatların nəticələrini anlayıb, onları qiymətləndirir

DAVRANIŞ

1. Ailə planlaması və genetik məsləhətləşmələr zamanı etik qaydalara riayət edir

Mövzu təqvim planı

Mövzular

Həftə

Nəzəri təlim

Təcrübi (tətbiqi) təlim

1

Biologiya – tibbin nəzəri əsasıdır. Hüceyrə - canlı orqanizimlərin morfofunksional vahididir.

Mikroskopun quruluşu və ondan istifadə olunma qaydaları.

Hüceyrənin  quruluş və funksional təşkili.

2

Genin quruluşu və ekspressiyası.

DNT-nin quruluşu və replikasiyası.

Genetik kod və onun xususiyyətləri.

3

Mutasiyaların təsnifatı və tibbi əhəmiyyəti.

Xromosomların kimyəvi tərkibi və morfologiyası. Xromatinin quruluşu.

Hüceyrənin həyat dövriyyəsi və ona genetik nəzarət.

4

İnsanın irsi xəstəlikləri.

Qametogenez. Cinsi hüceyrələrin quruluşu.  Genetik informasiyanın cinsi hüceyrələrlə ötürülməsi.

5

İnsanın transmissiv və təbii ocaqlı xəstəlikləri.

Allel genlərin qarşılıqlı təsiri.

Qeyri – allel genlərin qarşılıqlı təsiri.

6

Qocalıq - ontogenezin bir mərhələsi kimi. İnsanda qocalmanın ümumbioloji və genetik aspektləri.

İlişikli irsiyyət. Genlərin tam və qeyri tam  ilişikliyi.

7

İnsan ekologiyasının müasir problemləri. Ekoloji genetika.

Cinsiyyətlə ilişikli irsiyyət.

8

Cinsiyyətin biologiyası və genetikası.

İnsan irsiyyətinin öyrənilmə üsulları: prenatal diaqnostika, genealoji üsul, əkizlik üsulu/.

İnsan irsiyyətinin öyrənilmə üsulları: sitogenetik üsul, biokimyəvi üsul

9

Gen texnologiyaları.

Dermatoqlifika. Müxtəlif sindromlarda dermatoqlifikanın tətbiqi.  Cinsi xromatin və onun təyinetmə üsulları.

10

Regenerasiya. Toxuma və orqanların transplantasiyası

İnsanın autosom və cinsi xromosom xəstəliklərinin fotokarioqrammasının tərtibi.

Fənnin tədrisində istifadə ediləcək  interaktiv tədris metodları

• mühazirə, seminar, praktiki tapşırıqlar;
• təqdimat və müzakirə, debatlar; Quizz, Kahoot;
• ekspert metodu; video va audio mühazirələr; distant təhsil;
• araşdırma-tədqiqat; layihə, qrup qiymətləndirməsi;
• problem əsaslı öyrənmə, simulyasiyalar;
• kiçik qruplarda iş (teamwork), işgüzar oyunlar;
• xüsusi nümunələrin (case-study) öyrənilməsi və təhlili;
• qrup işlərin yazılması və test tapşırıqların yerinə yetirilməsi və s.

Ölçmə - qiymətləndirmə

Qiymətləndirmə üsulları

Qiymət (bal)

İmtahan (final)

50

Aralıq qiymətləndirmə

30

Davamiyyətə görə qiymətləndirmə

10

Sərbəst iş (Tələbələrin qrup layihəsi)

10

CƏMİ

100

Fənn üzrə semestr ərzində (imtahana qədər və imtahanda) tələbənin topladığı balın yekun miqdarına görə onun fənn üzrə biliyinin qiymətləndirilməsi

51 baldan aşağı

     olduqda

“qeyri-kafi”

F

51-60 bal

“qənaətbəxş”

E

61-70 bal

“kafi”

D

71-80 bal

“yaxşı”

C

81-90 bal

“çox yaxşı”

B

91-100 bal

“əla”

A

Semestr üzrə İş yükü

Fəaliyyət

Sayı

Müddət (saat)

Cəmi iş yükü (saat)

Aralıq qiymətləndirmə

1

2

2

Semestr imtahanı

1

1

1

Mühazirə dərsləri

10

2

20

Laboratoriya (praktik) dərsləri

19

2

38

Cəmi iş yükü

61

Tövsiyyə olunan ədəbiyyat

METODİKİ TƏMİNAT:

1.         Ə.P.Əzizov, V.M.Kərimov, L.M. Süleymanova, L.S.Hüseynova “Tibbi  biologiya və genetika”. Dərs vəsaiti. 2022.

2. Ə.P.Əzizov, V.M.Kərimov, L.M. Süleymanova, L.S.Hüseynova “Tibbi biologiya və genetikadan iş dəftəri”. Dərs vəsaiti. 2022.

Fənnin tədrisinin Proqramın Təlim Nəticələri ilə əlaqə səviyyəsi

Proqramın Təlim Nəticəsi (PTN)

Töhfə səviyyəsi*

1

2

3

4

5

1. Məzun Azərbaycan dövlətçiliyinin tarixi, hüquqi, siyasi, mədəni, ideoloji əsasları və müasir dünyadakı yeri və roluna dair biliklərə, Azərbaycan xalqının milli-mənəvi, mədəni-tarixi dəyərlərini ictimai həyat və fəaliyyətində tətbiq etmək və Azərbaycan dövlətinin maraqlarını qorumaq qabiliyyətinə malik olur

2. Məzun Azərbaycan Respublikasının rəsmi dövlət dili olan Azərbaycan dili ilə yanaşı ən azı bir xarici dildə işgüzar və akademik kommunikasiyaya sahib olub, bu imkandan öz peşə fəaliyyətində istifadə etmək, xarici dildə gündəlik fəaliyyəti ilə bağlı ünsiyyət qurmaq, fikrini şifahi və yazılı ifadə etmək, xəstə, xəstə yaxınları, digər tibb işçiləri, cəmiyyət, müvafiq qurumlar, media ilə yazılı və şifahi ünsiyyət qurmaq, ixtisasına aid xarici ədəbiyyatdan istifadə etmək bacarığına malik olur

3. Məzun peşəsi ilə əlaqəli elmi məlumatları toplamaq üçün sərbəst şəkildə informasiya-kommunikasiya texnologiyalarından istifadə etməyi, elektron formada yazışmalar aparmağı, əldə etidyi məlumatların və mənbələrinin dürüstlüyünü qiymətləndirməyi və elmi məlumatları peşə təcrübəsində tətbiq etməyi bacarır

 X

4. Məzun peşəsi ilə əlaqəli qanunvericiliyi, tibbi etik qaydaları bilir, sərbəst şəkildə peşə fəaliyyəti ilə məşğul olarkən peşəsi ilə əlaqəli qanunvericiliyə, qaydalara və etik prinsiplərə riayət etməyi bacarır

   X

5. Məzun fərdi peşəkar inkişafını planlaşdıraraq ömürboyu təhsil prinsiplərini həyata keçirməyi, zəruri hallarda həmkarlarından kömək istəməyi, lazım gəldikdə öz bilik və bacarıqlarını həmkarları ilə bölüşməyi, peşəsi ilə əlaqəli maarifləndirmə işini və tibbin müxtəlif sahələrində çalışan insanlarla komanda işi aparmağı bacarır 

    X

6. Məzun məlumatları və məlumat mənbələrini təhlil edərək qiymətləndirməyi, elmi-tədqiqat üsullarını istifadə edərək bioetik prinsiplər çərçivəsində müstəqil və ya kollektiv formada araşdırma aparmağı bacarır

   X

7. Məzun təməl və klinik tibbi biliklərə sahib olur, təməl bilikləri sağlam və xəstəlik vəziyyətlərində, klinik halların araşdırılmasında istifadə etməyi bacarır; anamnez, müayinə, müdaxilə kimi əsas klinik bacarıqlara sahib olur və tətbiq edir

    X

8. Məzun fərdi və ictimai yönümlü tibb xidməti göstərmək üçün təməl, klinik və sosial elmlərə ait bilik və bacarıqlara sahib olur, xəstələri din, dil, irq, cins, siyasi mənsubiyyət baxımından ayrıseçkilik etmədən, etik prinsiplər kontekstində qiymətləndirərək, ilkin səhiyyə xidmətinə xas olan profilaktik, müalicə və reabilitasiya üzrə həkimlik bacarığını yerinə yetirir və bunların qeydiyyatını aparmağı bacarır, bu zaman insani dəyərləri diqqət mərkəzində tutaraq xəstələrin, işçilərin təhlükəsizliyini, məxfiliyini qorumağı bacarır

   X

9. Məzun diaqnostika və müalicə yanaşmalarını xəstə və xəstəliklər baxımından qiymətləndirib şərh edir, rastlaşdığı klinik vəziyyətə uyğun müayinə və müalicə üsullarını seçməyi və seçiminə uyğun həyata keçirməyi bacarır

X

10. Məzun dinc və müharibə dövründə hərbi qulluqçuların sağlamlılığına təsir edən amillərin təsir mexanizmi, şəraiti, səbəb-nəticə qanunauyğunluqları, tibb xidmətinin icra məsuliyyəti daşıdığı sanitariya-gigiyenik tədbirlərin məzmunu, həcmi və həyata keçirilməsi qaydalarını bilir

X

11. Məzun tibb xidmətinin işinin planlaşdırılması, tibb xidmətinin işini tənzimləyən rəhbəredici sənədlər,hərbi hissə tibb məntəqəsinin təyinatı, təşkilat-ştat quruluşu, işinin təşkili və şəxsi heyətinin funksional təyinatına görə vəzifələrini, sülh və meharibə dövrlərində tibb xidmətini idarəetmənin əsaslarını bilir

12. Məzun odlu silah yaralarının morfoloji xüsusiyyətlərini, mina partlayış travmalarının xüsusiyyətləri, qiymətləndirilməsi, ilkin yanaşma prinsiplərini (ABCDE) və tibbi təxliyyə mərhələlərində müalicə prinsiplərini mənimsəyir

13. Məzun hərbi qulluqçular və onların qarşılıqlı münasibətləri haqqında nizamnamə tələblərini, komandirlərin və digər birbaşa rəislərin ümumi vəzifələrini, hərbi qulluqçuların yerləşdirilməsi, vaxtın bölüşdürülməsi və gündəlik nizam qaydalarını, qoşunlar təlim mərkəzlərində və düşərgələrdə yerləşərkən daxili xidmətin xüsusiyyətlərini, hərbi qulluqçuların ayrı-ayrı kateqoriyaları üzrə tətbiq edilən həvəsləndirmə metodlarını, hərbi intizamın pozulmasına görə tətbiq edilən cəzaları bilməli, hərbi bölmələrin döyüş taktikası, ümumqoşun döyüşünün əsasları və növləri haqda məlumatlara sahib olur

14. Məzun döyüş zəhərləyici maddələrin fiziki-kimyəvi xassələrini,  kimyəvi və nüvə silahının xəsarət ocaqlarının tibbi-taktiki səciyyəsini və tibbi təxliyə mərhələlərində tibb xidmətinin icra etdiyi tədbirləri həyata keçirir

Tədris dili

Azərbaycan və rus dilləri

Fənni tədris edən müəllimlər

Dos. Kərimov Vaqif, dos. Süleymanova Leyla, prof.  Şəkərəliyeva Yeganə, dos. Əzizov Əflatun, dos. Məmmədova Sevinc, dos. Ənsərova Aynur, dos. Əlizadə Sevda, b.m. Mahmudova Pərvanə, b.m. Həsənova Aytəkin, b.m. Hüseynova Lalə, b.m. Həşimov Ramin,  b.m. Vəliyeva Gülnarə, ass. Yusufova Xədicə, ass. Hüseynova Qumru

Fənnin ardıcıllıq şərtləri

Öncə tədrisi zəruri olan fənlər (Prerekvizit)

Yoxdur

Özündən sonra tədrisini saxladığı fənlər

Yoxdur

Fənnin məqsədi

Orqanizmlər və ekosistemlər fənninin məqsədi insanla ətraf mühitin arasındakı qanunauyğunluqları öyrənmək, ətraf mühitin vəziyyətini, biotik faktorların insan sağlamlığına təsirini, insanın həyat şəraitini və tərzini yaxşılaşdırmaq, həmçinin ömrünün uzadılmasını təmin etməkdir.

Fənnin məzmunu

Elmi anlayışlar, təkamül üçün dəlillərə xüsusi diqqət yetirərək inkişaf tarixi və perspektivlərdən istifadə edərək biologiyada nəzəriyyələrin inkişaf mərhələləri, müxtəlif orqanizmlər arasında həzm, skelet-əzələ, qan dövranı, ifrazat, sinir, immun və reproduktiv sistemlərinin fizioloji proseslərinin müqayisəli təhlili, bitkilər, heyvanlar, prokariotlar və viruslar arasında hüceyrə-toxuma-sistem səviyyəsində struktur və funksional oxşarlıqları və fərqləri, canlıların ətraf mühitin biotik və abiotik cəhətləri ilə qarşılıqlı təsirini, qoruma biologiyasının əsas prinsipləri öyrədilir.

Fənnin təlim nəticəsi

         BİLİK

1.  Müxtəlif canlılarda orqanlar sistemlərinin müqayisəsini bilir

2. İnsanın ekosistemdə yerini və ona təsirini bilir

3. Ekosistemin biotik və abiotik cəhətləri arasında kritik münasibətləri, enerji və qida ötürülməsini anlayır

4. Fiziologiya, ekologiya və təkamül sahəsində əsas anlaışları  sadalayır

5. Orqanizmin ehtiyacları ilə struktur və funksiya arasında əlaqəsini anlayır

BACARIQ

1. Mikroskopda işləyə bilir

2.  Ekosistemin biotik və abiotik cəhətləri arasında kritik münasibətləri, enerji və qida ötürülməsi aspektində dəyişikliklərin digərinə təsirini müəyyən edə bilir

3. Populyasiya, canlı qruplaşmalr haqqında proqnozlar verir

DAVRANIŞ

Qlobal ekoloji dəyişkənliklərə səbəb olacaq qaydalara riayət edir

Mövzu təqvim planı

Mövzular

Həftə

Nəzəri təlim

Təcrübi (tətbiqi) təlim

1

Biologiya - tibbin nəzəri əsasıdır. Biologiyada nəzəriyyələrin inkişaf mərhələləri. Hüceyrə - canlı orqanizimlərin morfo-funksional vahididir.

Həyatın hüceyrəsiz və hüceyrəli formaları: viruslar, prokariotlar və eukariotlar.

2

Ekologiyanın predmeti və inkişaf tarixi. Ekoloji amillər.

Müxtəlif orqanizmlərdə skelet, əzələ və həzm sistemlərinin müqayisəsi.

3

Biotik qruplaşmalar (biosenozlar).

Müxtəlif orqanizmlərdə tənəffüs,  ifrazat və qan-damar sistemlərinin müqayisəsi.

4

Ekoloji sistemlər.

Müxtəlif orqanizmlərdə sinir və reproduktiv sistemlərinin müqayisəsi.

5

Biosfer və ona xüsusi təsir növləri.

İnsan ekologiyası.

6

Ətraf mühitin çirklənməsi və onun əhalinin sağlamlığına təsiri.

Ekosistemlərdə maddələr dövranı.

7

Qlobal iqlim dəyişməsi.

Sorğu (aralıq qiymətləndirmə)

8

Hidrosferin çirklənməsinin insan sağlamlığına təsiri.

Ekogenetikada irsiyyətinin öyrənilmə üsulları: prenatal diaqnostika, genealoji üsul, əkizlik üsulu,

9

Populyasiya ekologiyası.

Ekogenetikada irsiyyətinin öyrənilmə üsulları: biokimyəvi üsul, sitogenetik üsul.

10

Antropoekologiya.

Multifaktorial xəstəliklər

11

Parazitlərin ekologiyası.

12

Mutasiya və mutagen faktorlar.

13

Ekogenetik xəstəliklər.

14

Orqanizmlərdə genin quruluşu və ekspressiyası.

15

Ətraf mühit və qocalıq.              

Fənnin tədrisində istifadə ediləcək  interaktiv tədris metodları

• mühazirə, seminar, praktiki tapşırıqlar;
• təqdimat və müzakirə, debatlar; Quizz, Kahoot;
• ekspert metodu; video va audio mühazirələr; distant təhsil;
• araşdırma-tədqiqat; layihə, qrup qiymətləndirməsi;
• problem əsaslı öyrənmə, simulyasiyalar;
• kiçik qruplarda iş (teamwork), işgüzar oyunlar;
• xüsusi nümunələrin (case-study) öyrənilməsi və təhlili;
• qrup işlərin yazılması və test tapşırıqların yerinə yetirilməsi və s.

Ölçmə - qiymətləndirmə

Qiymətləndirmə üsulları

Qiymət (bal)

İmtahan (final)

50

Aralıq qiymətləndirmə

30

Davamiyyətə görə qiymətləndirmə

10

Sərbəst iş (Tələbələrin qrup layihəsi)

10

CƏMİ

100

Fənn üzrə semestr ərzində (imtahana qədər və imtahanda) tələbənin topladığı balın yekun miqdarına görə onun fənn üzrə biliyinin qiymətləndirilməsi

51 baldan aşağı

     olduqda

“qeyri-kafi”

F

51-60 bal

“qənaətbəxş”

E

61-70 bal

“kafi”

D

71-80 bal

“yaxşı”

C

81-90 bal

“çox yaxşı”

B

91-100 bal

“əla”

A

Semestr üzrə İş yükü

Fəaliyyət

Sayı

Müddət (saat)

Cəmi iş yükü (saat)

Aralıq qiymətləndirmə

1

2

2

Semestr imtahanı

1

1

1

Mühazirə dərsləri

15

2

30

Laboratoriya (praktik) dərsləri

8

2

16

Cəmi iş yükü

49

Tövsiyyə olunan ədəbiyyat

1. A.H.Ənsərova “İnsan ekologiyasının müasir problemləri”. Bakı, 2021.
2. A.H.Ənsərova “Orqanizmlər və ekosistemlər” fənni üzrə testlər toplusu. Bakı, 2022.
3. “Биология”. В 2 кн.   Под ред. В.Н. Ярыгина. М.: Высшая школа, 2020.
4. “Биология” под редакцией Н. В. Чебышева. МИА, 2016.
5. А.А.Челноков, К.Ф.Саевич, Л.Ф.Ющенко  «Общая и прикладная экология». Минск, 2014.
6. В.В.Дроздов «Общая экология». Санкт-Петербург, 2011.